«Μπερνάντο Μπερτολούτσι»
Ο ποιητής που έγινε σκηνοθέτης.
Λυρισμός, πολιτική & σκανδαλώδης ερωτισμός.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Μπερνάντο Μπερτολούτσι – Ένας ποιητής του κινηματογράφου.
Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 77 ετών, 26 Νοεμβρίου 2018, ένας από τους πιο αξιόλογους Ιταλούς σκηνοθέτες. Μια μεγάλη απώλεια της τέχνης του κινηματογράφου. Θα τον θυμόμαστε για πάντα όμως για την αγέραστη κομψότητα των εικόνων του, οι οποίες έκαναν τόσους και τόσους να ερωτευτούν τον κινηματογράφο.
Το έργο του Μπερτολούτσι είναι ένα ταξίδι στον εξωτερικό και εσωτερικό κόσμο,
η αναζήτηση του Άλλου και η αναζήτηση του Αλλού.
Δεν υπάρχει λάτρης του κινηματογράφου που να μην έχει βρεθεί κάποια στιγμή της ζωής του σημαδεμένος από μια ταινία του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι. Το σινεμά του Ιταλού ποιητή-σκηνοθέτη εντυπωσιάζει με την αρτιότητα της αισθητικής του, ενώ ο ίδιος κατείχε την ικανότητα να δημιουργεί με ζηλευτή ικανότητα εικόνες συντριπτικής δύναμης, εξελίσσοντας διαρκώς το στιλ του είτε υπέγραφε ανθρώπινα δράματα είτε θεαματικά ιστορικά έπη.
Ο Μπερτολούτσι καταφέρνει να δημιουργήσει ένα δικό του κόσμο, όπου τα πράγματα έχουν τη δική τους εικόνα, και να κάνει το θεατή του κοινωνό του κόσμου αυτού. Το έργο του Μπερτολούτσι είναι ένα ταξίδι στον εξωτερικό και εσωτερικό κόσμο, η αναζήτηση του Άλλου και η αναζήτηση του Αλλού.
«Τα δύο στοιχεία που κατά τη γνώμη μου είναι τα πιο ποιητικά, συγκινητικά, ουσιαστικά για τον κινηματογράφο, είναι ο χρόνος και το φως. (…) Κάθε ταινία έχει τη δική της ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Ο θεατής θυμάται πάντα την ατμόσφαιρα».
Ο Μπερτολούτσι «βαπτίζει» τις ιστορίες και τις εικόνες του με ένα φωτισμό που δημιουργεί συναισθήματα και διαθέσεις και ζωγραφίζει στα αντικείμενα αύρες. Οι ταινίες δράσης και μυστηρίου του κινούνται μέσα σε ένα μπλε φως, το «Τελευταίο Ταγκό στο Παρίσι» είναι μια γκρι ταινία, ενδεικτική της παρακμής του δυτικού πολιτισμού που προβλημάτιζε τον σκηνοθέτη, ενώ οι ταινίες στην Κίνα, την Ινδία και την Αίγυπτο έχουν ένα παράξενο κίτρινο φως.
Το όνομά του ταυτίστηκε με μια τολμηρή σκηνή στο ερωτικό δράμα του 1972 “Το Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι” με τον Μάρλον Μπράντο και την Μαρία Σνάιντερ. Η αμφιλεγόμενη ερωτική σκηνή με το βούτυρο που έχει μείνει στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου προκάλεσε σοκ σε πολλούς θεατές και στιγμάτισε την καριέρα του ίδιου.
Ο συγγραφέας Αλμπέρτο Μοράβια αποκάλεσε τον Μπερτολούτσι «ρομαντικό και παρακμιακό δημιουργό». Το σύνολο του έργου του αποκαλύπτει έναν αυθεντικό δημιουργό, που αναζητά την κινηματογραφική άρθρωση των θεμάτων του και προσπαθεί να προσεγγίσει ουσιαστικά, όπως όλοι οι μεγάλοι δημιουργοί, την ανθρώπινη ψυχή. Ο πειραματισμός είναι σύμφυτος με τη φύση του.
Για τον ίδιο, οι ταινίες είναι ένας τρόπος να ζει στο χρόνο το παιχνίδι των κύκλων.
Χαρακτηριστικά ο ίδιος αναφέρει:
«Πιστεύω ότι μετά από κάθε ταινία υπάρχει ένα είδος τέλους, σχεδόν ένα είδος θανάτου, και μετά η επόμενη ταινία είναι μια ανάσταση. Λέω ότι πρόκειται για ένα είδος θανάτου με την έννοια ότι όταν δεν γυρίζω ταινίες αισθάνομαι να ανήκω στον κόσμο των φυτών μάλλον παρά στον κόσμο των ανθρώπων».
Βιογραφικά στοιχεία
O Μπερνάρντο Μπερτολούτσι γεννήθηκε στις 16 Μαρτίου του 1940, στην Πάρμα της Ιταλίας, μέσα σε μία ατμόσφαιρα πολυτέλειας και διανόησης. Ο πατέρας του, γνωστός ποιητής και ιστορικός τέχνης, ήταν φανατικός σινεφίλ και ήταν ο πρώτος που οδήγησε τον μικρό Μπερνάρντο σε μια σκοτεινή αίθουσα, μπροστά σε μια μεγάλη οθόνη.
H ποιητική του συλλογή με τίτλο «Ψάχνοντας το Μυστήριο», κέρδισε το γνωστό λογοτεχνικό βραβείο Premio Viareggio.
Στην ηλικία των 15, ο Μπερτολούτσι δημιούργησε δύο παιδικές ταινίες, ενώ λίγο αργότερα η Ιταλία γνώρισε για πρώτη φορά το συγγραφικό του ταλέντο. Το πρώτο του βιβλίο, η μοναδική δημοσιευμένη ποιητική του συλλογή με τίτλο «Ψάχνοντας το Μυστήριο», κέρδισε το γνωστό λογοτεχνικό βραβείο Premio Viareggio.
Στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, όπου σπούδαζε Σύγχρονη Λογοτεχνία, κατά την περίοδο 1958-1961, ο Μπερτολούτσι γνώρισε τον ήδη μεγάλο Ιταλό σκηνοθέτη Pier Paolo Pasolini, δίπλα στον οποίο ουσιαστικά ξεκίνησε τη σκηνοθετική του καριέρα ως βοηθός σκηνοθέτη στην ταινία «Accatone». Ήταν τότε, στα 20 του χρόνια, που ο Μπερτολούτσι αποφάσισε να εγκαταλείψει το Πανεπιστήμιο της Ρώμης και να επιδοθεί σε μια μοναχική μελέτη του κινηματογράφου.
Στα 21 του χρόνια ο Μπερτολούτσι πήρε το επίσημο βάπτισμά του ως σκηνοθέτης πραγματοποιώντας ένα όνειρο του δασκάλου του, την ταινία «La commare secca». Η αποδοχή της ταινίας δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική για το ξεκίνημά του. Οι κριτικοί της εποχής τον συμβούλευαν να αφοσιωθεί στην ποίηση, η οποία του είχε ήδη χαρίσει ένα σημαντικό βραβείο. O νεαρός σκηνοθέτης επέμεινε ωστόσο και το 1964, όντας μόλις 23 χρόνων, έκανε μια «πρόβα ωριμότητας» με την ταινία του «Πριν την επανάσταση», μια ταινία που η προσωπική του σφραγίδα ήταν πλέον καθαρή, χωρίς σημάδια και «στίγματα» από την επιρροή του Παζολίνι και του νεοραλιστικού Ιταλικού κινηματογράφου. Η ταινία, με κεντρικό της θέμα την αλλαγή του κόσμου, ανέδειξε τις υπαρξιακές αναζητήσεις των νέων της εποχής και εξέφρασε την ιδεολογική τους σύγχυση και την εσωτερική τους αναστάτωση σε μια εποχή που κυοφορούσε επαναστάσεις και αλλαγές, λίγο πριν το Μάη του 1968.
Ο Μπερτολούτσι δεν είναι ακριβώς ένας άνθρωπος της γενιάς του. Βρίσκεται λίγα βήματα πιο μπροστά από αυτήν. Έτσι, στην ταραγμένη Ευρώπη του 1968, αυτός επέλεξε να ασχοληθεί με μία άλλη σύγκρουση, εσωτερική, την οποία αποπνέει όλο το μετέπειτα έργο του. Μέσα από την ταινία του «Partner» 1968 έθεσε το ερώτημα της σχέσης του ατόμου με το είδωλό του, του ego με το alter-ego.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο Μπερτολούτσι γυρίζει τη «Στρατηγική της αράχνης», αυτήν την ονειρική, μυστηριώδη ταινία, επηρεασμένος από την ψυχαναλυτική εμπειρία του. Προσπαθεί να αντικρίσει το απύθμενο βάθος της ανθρώπινης ψυχής και να διεισδύσει στη χώρα του ασυνείδητου και του ονείρου.
Ο Μπερτολούτσι άνηκε στη γενιά των σκηνοθετών που έζησαν την άνθιση του ιταλικού σινεμά στα ‘60s, μιας εποχής στην οποία οι ριζοσπαστικές ιδέες για την τέχνη και την πολιτική πολύ συχνά ταυτίζονταν. Ήταν η περίοδος στην οποία ο νεαρός σκηνοθέτης έψαχνε το προσωπικό του ύφος, με αξιοσημείωτη την ταινία «Πριν την Επανάσταση» (1964), το οποίο και τελειοποίησε στο πρώτο του αριστούργημα «Ο Κονφορμίστας» (1970).
Σε αυτήν την ταινία ο ανοιχτά πολιτικοποιημένος Μπερτολούτσι, εμπνευσμένος από το μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια, ασκεί μια στοχευμένη κριτική στο φασιστικό παρελθόν της Ιταλίας, ενώ την ίδια στιγμή παραδίδει μαθήματα κινηματογραφικής δεξιοτεχνίας με τα αρχιτεκτονικής ακρίβειας στημένα κάδρα του που κόβουν την ανάσα. Αυτή ήταν η πρώτη ηχηρή ένδειξη του φοβερού του ταλέντου.
Δεν άργησε πολύ να προκαλέσει ξανά αίσθηση, καθώς δύο χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε το «Τελευταίο Ταγκό στο Παρίσι» 1972. Η ωμή, σαρκική σχέση του Μάρλον Μπράντο και της Μαρία Σνάιντερ βρίσκεται στο επίκεντρο μιας τολμηρής ταινίας που εξερευνά τα πιο σκοτεινά σημεία του ανθρώπινου ψυχισμού. Ο Μπερτολούτσι βρέθηκε στο επίκεντρο σκανδάλου αμέσως μετά την κυκλοφορία της ταινίας, καθώς στην περιβόητη σκηνή του βουτύρου η 19χρονη τότε Σνάιντερ δεν ήταν πλήρως ενημερωμένη για την ακριβή δράση της σκηνής, γεγονός που έφερε σε αμφισβήτηση τη συναίνεσή της σε όσα διαδραματίζονται. Η ταινία θα σηκώσει θύελλα αντιδράσεων, θα του στερήσει τα πολιτικά του δικαιώματα για 5 χρόνια. ο ίδιος ο σκηνοθέτης καταδικάστηκε σε φυλάκιση 4 μηνών, ενώ η ταινία κυκλοφόρησε ξανά το 1978.
Ένα ιστορικό φιλμ, επικών διαστάσεων «1900» (1976), διάρκειας πέντε ωρών.All-star cast που περιλάμβανε Ρόμπερτ ντε Νίρο, Ζεράρ Ντεπαρντιέ, Ντόναλντ Σάδερλαντ και Μπαρτ Λάνκαστερ κ.α.
Η φήμη του Μπερτολούτσι εκτοξεύθηκε με την αμέσως επόμενη ταινία του, το επικών διαστάσεων «1900» (1976). Ένα ιστορικό φιλμ διάρκειας πέντε ωρών, έχοντας στη διάθεσή του ένα all-star cast που περιλάμβανε ονόματα όπως ο Ρόμπερτ ντε Νίρο, Ζεράρ Ντεπαρντιέ, Ντόναλντ Σάδερλαντ και Μπαρτ Λάνκαστερ, ο Ιταλός μαέστρος παρέδωσε μαθήματα ιστορίας υπό μια μαρξιστική οπτική γωνία και καθιερώθηκε ως ένα από τα κορυφαία ονόματα του σινεμά.
«Το φεγγάρι» και το «Μια τραγωδία ενός γελοίου ανθρώπου», που θα ξαφνιάσει το κοινό του καθώς είναι ένα παιχνίδι με το διφορούμενο, ανάμεσα σε αυτό που βλέπουμε και σε αυτό που διαφεύγει της προσοχής μας.
Θα σταματήσει για λίγο να ψάχνει τον «άλλον» που κρύβεται μέσα του και θα αναζητήσει το «αλλού».
Τα εσωτερικά ταξίδια του Μπερτολούτσι θα τον οδηγήσουν στην ανάγκη να γνωρίσει καινούριους τόπους και νέες φιλοσοφίες. Θα σταματήσει για λίγο να ψάχνει τον «άλλον» που κρύβεται μέσα του και θα αναζητήσει το «αλλού». Η αποκαλούμενη «τριλογία του αλλού» ξεκινά με ένα ταξίδι στην Κίνα, στη χώρα του «Τελευταίου Αυτοκράτορα».
Ήταν η ταινία που κέντρισε το ενδιαφέρον κάθε μεγάλου παραγωγού και το 1987 ο Μπερτολούτσι έγινε ο πρώτος που ταξίδεψε στην Απαγορευμένη Πόλη της Κίνας για να γυρίσει τον «Τελευταίο Αυτοκράτορα». Ο Μπερτολούτσι δε δημιουργεί μια εξωτική ιστορία ενός μακρινού πολιτισμού, αλλά προσπαθεί να διεισδύσει στην παράδοση και τη σκέψη της Κίνας, μέσα από τη ζωή ενός παιδιού «καταδικασμένου» να ζήσει στο κελί της ιστορίας ως αυτοκράτορας.
Η ταινία, όπως προδίδει ο τίτλος της, αναπαριστά τη ζωή του τελευταίου Κινέζου αυτοκράτορα και έφτασε να αποσπά 9 βραβεία Όσκαρ (ταινίας, σκηνοθεσίας, διασκευασμένου σεναρίου, φωτογραφίας, σκηνικών, κοστουμιών, ήχου, μοντάζ, πρωτότυπης μουσικής).
Ο δεύτερος σταθμός είναι η Αίγυπτος και η ταινία «Τσάι στη Σαχάρα», η οποία, μέσα από την ιστορία ενός ζευγαριού με φόντο την Αίγυπτο, προσπαθεί να καθρεφτίσει τις φθαρμένες αξίες της δύσης.
Το ταξίδι στο «άλλο» θα ολοκληρωθεί στην Ινδία με την ιστορία του πρίγκιπα Σιντάρτα, του Βούδα, παράλληλα με τη σύγχρονη ιστορία μετενσάρκωσης ενός βουδιστή δασκάλου. Ο «Μικρός Βούδας» ζωντανεύει επί της οθόνης μερικούς από τους μύθους που συνοδεύουν τη μορφή του Βούδα και προσπαθεί να περάσει το μήνυμα πως ο άνθρωπος πρέπει να ξεκινήσει από την καρδιά του το ταξίδι εκείνο που θα τον οδηγήσει στο Απόλυτο και στην κατάκτηση της εσωτερικής του γαλήνης. Η ταινία ξεκινά σαν παραμύθι, με τη φράση «μια φορά κι έναν καιρό» και αναγκάζει τον Δαλάι Λάμα να πάει για πρώτη φορά στη ζωή του σινεμά, στην απογευματινή παγκόσμια πρώτη προβολή της ταινίας, έτσι ώστε να μην αλλάξει η ώρα του βραδινού ύπνου στις 9 ακριβώς.
Ο Μπερτολούτσι, ο οποίος έγραψε και το σενάριο του Μικρού Βούδα, ομολογεί σε μια συνέντευξή του, μερικά χρόνια αργότερα, ότι αυτήν την ταινία τη χρωστούσε στον εαυτό του και ότι ήταν μια εσωτερική ανάγκη που τον οδήγησε να την πραγματώσει.
«Κλεμμένη Ομορφιά» (1996) ένα ποίημα εν κινήσει.
Ο Μπερτολούτσι είχε πλέον φτάσει στην κορυφή και το μόνο που είχε να κάνει έκτοτε ήταν να αφοσιωθεί στην ποίηση, την πρώτη του αγάπη, αλλά με απόλυτα κινηματογραφικό τρόπο.Το κατάφερε στην απόλυτα ρομαντική «Κλεμμένη Ομορφιά» (1996), όπου κινηματογραφεί τη Λιβ Τάιλερ σαν ένα ποίημα εν κινήσει, και την τελευταία του εξαιρετική ταινία του «Ονειροπόλους» (2003).
Ο πρώτος Τιμητικός Χρυσός Φοίνικας, στο Φεστιβάλ Καννών το 2011, απονεμήθηκε στον Μπερτολούτσι. Ο πρόεδρος του Φεστιβάλ Ζιλ Ζακόμπ και ο διευθυντής του Τιερί Φρεμό είπαν για τον Μπερτολούτσι ότι:
«Η ποιότητα της δουλειάς του, η μοναδικότητα και η εμβέλειά της που κάθε μέρα διαπιστώνουμε και περισσότερο, η αφοσίωσή του στον κινηματογράφο και οι δεσμοί του με το Φεστιβάλ Καννών, καθιστούν τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι τον πρώτο δίκαιο αποδέκτη του Βραβείου.»
Συνέντευξη του Μπερνάντο Μπερτολούτσι για την ταινία του “Ο μικρός Βούδας”
ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ
1962 La commare secca
1964 Before the Revolution (Prima della rivoluzione)
1965 La via del petrolio
1966 Il canale
1968 Partner
1969 Amore e rabbia (segment “Agonia”)
1970 The Conformist (Il conformista)
1970The Spider’s Stratagem (Strategia del ragno)
1971 La salute è malata
1971 12 dicembre
1972 Last Tango in Paris (Ultimo tango a Parigi)
1976 1900 (Novecento)
1979 La luna1981 Tragedy of a Ridiculous Man (La tragedia di un uomo ridicolo)
1984 L’addio an Enrico Berlinguer
1987 The Last Emperor
1989 12 registi per 12 città ( segment “Bologna”)
1990The Sheltering Sky
1993 Little Buddha
1996 Stealing Beauty
1999 Besieged
2002 Ten Minutes Older: The Cello ( segment “Histoire d’eaux”)
2003 The Dreamers
2012 Me and You
Ευμορφία Καλύβα (Ποιήτρια-Γεωλόγος)