«Ντίνος Χριστιανόπουλος…»
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Το 2020 συνεχίζει να παίρνει μέσα από τα χέρια μας σημαντικό αριθμό ποιητικού κόσμου, δίχως να καταφέρνει να μας αποκληρώνει από το ποιητικό πνεύμα. Αργά και σταθερά μας προκαλεί, όσο είναι ώρα, σε μια ακέραια εκτίμηση του παρόντος πριν μας αποχαιρετίσει αδιάφορα.
Το σημαντικότερο που λαμβάνουμε είναι μαθήματα ζωής, από το Ντίνο Χριστιανόπουλο -το πραγματικό όνομα του Κωνσταντίνου Δημητριάδη– που έφυγε από τη ζωή την 11η Αυγούστου 2020. Έναν πολύ ανθρώπινο και αληθινό χαρακτήρα, που πάλεψε ανάμεσα στην ακεραιότητα που τον χαρακτήριζε και την ανθρώπινη και λαϊκή πλευρά του, που τον έκανε τόσο μα τόσο αγαπητό στο πανελλήνιο.
Άτεγκτος και αιρετικός μέχρι τέλους, πιστός στην τέχνη της ποίησης με αγέρωχη αποφασιστικότητα να σταθεί αντάξιός της, διατηρώντας αποκαλυπτική μα και μαζί συγκινητική την καθαρότητα των λόγων του σε όσα πίστευε.
Φιλόλογος, εκδότης του περιοδικού «Διαγώνιος», ποιητής, μελετητής, ρεμπετολόγος και τραγουδιστής μαζί, υπέρμαχος της τέχνης και των δημιουργών της. Ανθολόγος, ερωτικός, φτωχός, απλός, ποτέ πολιτικοποιημένος, και χριστιανός κατά το δικό του τρόπο.
Ακολουθώντας τις αξίες που ξεκίνησαν από τα πρώτα παιδικά του χρόνια, με δυσκολίες επιβίωσης, και τις πεποιθήσεις του να τον ακολουθούν μέχρι τέλους, αλλά και την αντίσταση σε καθετί ψευδεπίγραφο και κολακευτικό, να συνυπογράφει τις προσπάθειες πραγματικής συνεύρεσης με τη ζωή αλλά και τις ενοχές που την ακολουθούσαν.
Με τις διαλέξεις του, που τόσο αυθορμητισμό εξέπεμπαν και τη χαρά της πνευματικής συνεύρεσης από τη μια, και από την άλλη το αληθινό και αποκαλυπτικό αθυρόστομο και καταγγελτικό λεκτικό του, κατάφερε να προκαλεί, να προβληματίζει ενίοτε και να σοκάρει.
Ο δύσκολος δρόμος της οδού που διάλεξε ήταν προσωπική επιλογή του, έχοντας πάντα υπόψη του την μετέπειτα πολεμική σχέση που ακολουθούσε κάθε ρήξη. Με παρρησία και επιμονή επιχειρηματολογούσε σε κάθε περίπτωση.
Με κατάνυξη
Ἔλα νὰ ἀνταλλάξουμε κορμὶ καὶ μοναξιά.
Νὰ σοῦ δώσω ἀπόγνωση, νὰ μὴν εἶσαι ζῷο,
νὰ μοῦ δώσεις δύναμη, νὰ μὴν εἶμαι ράκος.
Νὰ σοῦ δώσω συντριβή, νὰ μὴν εἶσαι μοῦτρο,
νὰ μοῦ δώσεις χόβολη, νὰ μὴν ξεπαγιάσω.
Κι ὕστερα νὰ πέσω μὲ κατάνυξη στὰ πόδια σου,
γιὰ νὰ μάθεις πιὰ νὰ μὴν κλωτσᾶς.
Πάνω από το γραφείο του κρέμονταν δύο πορτρέτα, το ένα του Κ.Π. Καβάφη και το άλλο του Βασίλη Τσιτσάνη, που αποτελούσαν για αυτόν τις δυο μεγάλες παραδειγματικές φιγούρες, ποίηση και ρεμπέτικο. Μετάφρασε το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο», μια εργασία που ξεκίνησε όταν ήταν ακόμη στη στρατιωτική του θητεία, και η οποία εκδόθηκε μετά από 40 χρόνια.
Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη 20 Μαρτίου 1931, ήταν σύγχρονος Έλληνας ποιητής, διηγηματογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, ερευνητής, λαογράφος, εκδότης και κριτικός λογοτεχνίας. Φοίτησε στο τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και από το 1958 ως το 1965 εργάστηκε ως βιβλιοθηκάριος στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της πόλης.
Παράλληλα το 1958 ίδρυσε και ανέλαβε υπό τη διεύθυνσή του το περιοδικό Διαγώνιος, που κυκλοφόρησε ως το 1983 με ολιγόχρονες παύσεις. Το 1962 δημιούργησε τις εκδόσεις της Διαγωνίου και από το 1965 εργάστηκε ως διορθωτής και επιμελητής δοκιμίων. Το 1974 ίδρυσε τη Μικρή Πινακοθήκη της Διαγωνίου που έχει ως στόχο την προβολή νέων καλλιτεχνών, με στενούς συνεργάτες του Κάρολο Τσίζεκ και Νίκο Νικολαΐδη.
Ἑνὸς λεπτοῦ σιγή
Ἐσεῖς ποὺ βρήκατε τὸν ἄνθρωπό σας
κι ἔχετε ἕνα χέρι νὰ σᾶς σφίγγει τρυφερά,
ἕναν ὦμο ν᾿ ἀκουμπᾶτε τὴν πίκρα σας,
ἕνα κορμὶ νὰ ὑπερασπίζει τὴν ἔξαψή σας,
κοκκινίσατε ἄραγε γιὰ τὴν τόση εὐτυχία σας,
ἔστω καὶ μία φορά;
Εἴπατε νὰ κρατήσετε ἑνὸς λεπτοῦ σιγή
γιὰ τοὺς ἀπεγνωσμένους;(ἀπὸ τὴ Συλλογή: «Ἀνυπεράσπιστος Καημός»)
Την πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνία πραγματοποίησε το 1949 με τη δημοσίευση του ποιήματος “Βιογραφία” στο περιοδικό της Θεσσαλονίκης Μορφές.
Η πρώτη ποιητική συλλογή του «Εποχή των ισχνών αγελάδων» (1950) διακρίνεται για το προσωπικό ύφος της και για τις δημιουργικές επιρροές από τον Καβάφη και τον Τ. Σ. Έλιοτ.
Τα ποιήματά του εκτός από το κυρίαρχο θέμα της ποίησής του που χαρακτηρίζεται από έντονα ερωτική διάθεση, ορισμένα έχουν και το στοιχείο μιας κοινωνικής οπτικής (π.χ. τα ποιήματα της σειράς «Ο αλλήθωρος»).
Κατά καιρούς κυνηγήθηκε από το κοινωνικό κατεστημένο της εποχής, όπως, για παράδειγμα, όταν παραλίγο να συλληφθεί από τη Χούντα λόγω της άρνησής του να παραλάβει σχετικό βραβείο για ένα πεζό του έργο, τον “Χιλιαστή”. Αποστασιοποιούνταν από την ιδιότητα του πολιτικού και ψήφιζε λευκό γράφοντας επάνω «Όλοι των βλάπτουν εξίσου την Ελλάδα», στίχο από το ποίημα 200π.χ. του Καβάφη.
Παρά το γεγονός πως πίστευε ότι η μελοποίηση υποβιβάζει την ποίηση, μετατρέποντάς την από κάτι υψηλό σε κάτι φθηνό, μελοποιήθηκε από τρεις σπουδαίους συνθέτες, τον Μάνο Χατζηδάκι που μελοποίησε τριάντα ποιήματά του, τον Σταύρο Κουγιουμτζή και τον Διονύση Σαββόπουλο. Το τραγούδι που ξεχώριζε ο Νίκος Καββαδίας ήταν ο «Φωτογράφος» και αυτό που αγαπούσε ο Μάνος Χατζηδάκις το «Αδέσποτο Γαϊδουράκι».
Υπήρξε και μια σειρά μελοποιημένων ποιημάτων από τον ίδιο, με δική του μουσική «Τα τραγούδια του Ντίνου Χριστιανόπουλου», σε μια προσπάθειά του να δείξει πως η μουσική πρέπει να είναι απλή πάνω στην ποίηση και όχι κάτι τόσο πολύ “εκλεπτυσμένη, εξαϋλωμένη” όπως έλεγε, με “υψηλές δηλαδή προδιαγραφές”.
Με τον Τσιτσάνη τον συνέδεε το ρεμπέτικο και ο λαϊκός καημός, όπως έλεγε. Ίδρυσε την «Παρέα του Τσιτσάνη», με σκοπό τη διάδοση και μελέτη του έργου του μεγάλου λαϊκού συνθέτη, όπου ο ίδιος τραγουδούσε και με αυτήν επισκέπτονταν από φιλανθρωπικά ιδρύματα μέχρι φυλακές. Παράλληλα, εξέδωσε τη μελέτη ετών «Ανθολογία τραγουδιών του Βασίλη Τσιτσάνη, με κριτικό υπόμνημα».
Όταν σε Περιμένω
Ὅταν σὲ περιμένω καὶ δὲν ἔρχεσαι,
ὁ νοῦς μου πάει στοὺς τσαλακωμένους,
σ᾿ αὐτοὺς ποὺ ὧρες στέκονται σὲ μία οὐρά,
ἔξω ἀπὸ μία πόρτα ἢ μπροστὰ σ᾿ ἕναν ὑπάλληλο,
κι ἐκλιπαροῦν μὲ μία αἴτηση στὸ χέρι
γιὰ μία ὑπογραφή, γιὰ μία ψευτοσύνταξη.
Ὅταν σὲ περιμένω καὶ δὲν ἔρχεσαι,
γίνομαι ἕνα με τοὺς τσαλακωμένους.
Το 2011 τιμήθηκε με το Mεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου του, αλλά αρνήθηκε να το παραλάβει παραπέμποντας στο κείμενό του “Εναντίον” από το 1979, όπου αναφέρει χαρακτηριστικά: «Είμαι εναντίον της κάθε τιμητικής διάκρισης, απ’ όπου και αν προέρχεται. Δεν υπάρχει πιο χυδαία φιλοδοξία από το να θέλουμε να ξεχωρίζουμε. Αυτό το απαίσιο “ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων”, που μας άφησαν οι αρχαίοι.»,
μέσω του οποίου καταφερόταν εναντίον των τιμητικών διακρίσεων, των βραβείων, των επιχορηγήσεων, των λογοτεχνικών συντάξεων, των εφημερίδων, της κλίκας, των «κουλτουριάρηδων», κάθε ιδεολογίας και, κυρίως, εναντίον κάθε ατομικής φιλοδοξίας.
Την ίδια χρονιά 2011 είχε την τιμή και το δέχτηκε να αναγορευτεί Επίτιμος Διδάκτορας στο Τμήμα Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Δεν δέχτηκε τη λογοτεχνική σύνταξη όπως και δεν δέχτηκε τη χρηματοδότηση του Δήμου Θεσσαλονίκης και έκλεισε το γραφείο του και τη Μικρή Πινακοθήκη.
Έρωτας
Νὰ σοῦ γλείψω τὰ χέρια, νὰ σοῦ γλείψω τὰ πόδια –
ἡ ἀγάπη κερδίζεται μὲ τὴν ὑποταγή.
Δὲν ξέρω πῶς ἀντιλαμβάνεσαι ἐσὺ τὸν ἔρωτα.
Δὲν εἶναι μόνο μούσκεμα χειλιῶν,
φυτέματα ἀγκαλιασμάτων στὶς μασχάλες,
συσκότιση παραπόνου,
παρηγοριὰ σπασμῶν.
Εἶναι προπάντων ἐπαλήθευση τῆς μοναξιᾶς μας,
ὅταν ἐπιχειροῦμε νὰ κουρνιάσουμε σὲ δυσκολοκατάχτητο κορμί.
Τον Οκτώβριο του 2016 αποφάσισαν από κοινού με τον ξάδελφο και κληρονόμο του, τον γνωστό συλλέκτη Γιάννη Μέγα, να δωρίσουν τη συλλογή και το αρχείο του στη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η δωρεά περιλάμβανε βιβλία, ολόκληρη σειρά από αδημοσίευτα ποιήματα και λογοτεχνικά κείμενα, χειρόγραφα έργων, το αρχείο του περιοδικού «Διαγώνιος», 52 ετήσια ημερολόγια (1953-2006), την αλληλογραφία του, τεράστιο φωτογραφικό υλικό, πίνακες, αρχείο με τις συνεντεύξεις που έδωσε σε ραδιόφωνα και τηλεοράσεις και ένα πολύ σημαντικό αρχείο συναυλιών και ηχογραφήσεών του κυρίως σε σχέση με τον Τσιτσάνη.
Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος τοποθετείται ανάμεσα στους σημαντικότερους ποιητές της ομάδας που είναι γνωστή ως Κύκλος της Διαγωνίου και κινήθηκε στο πλαίσιο του ομώνυμου περιοδικού που ο ίδιος ίδρυσε (Νίκος – Αλέξης Ασλάνογλου, Γιώργος Ιωάννου, Τάσος Κόρφης, Βασίλης Καραβίτης κ.α.).
Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες.
Σίγουρα ένας ξεχωριστός και παραδειγματικός ποιητής που οι λόγοι ήταν κατά τα έργα του πιστά.
Ευμορφία Καλύβα
Πηγές:
Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.
https://www.lifo.gr
(Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ντίνου Χριστιανόπουλου βλ.
Ζήρας Αλεξ., «Χριστιανόπουλος Ντίνος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό9β. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.)
Είμαι εναντίον… (Ντίνος Χριστιανόπουλος)
[ Είμαι εναντίον της κάθε τιμητικής διάκρισης, απ΄ όπου και αν προέρχεται. Δεν υπάρχει πιο χυδαία φιλοδοξία, απ’ το να θέλουμε να ξεχωρίζουμε. Αυτό το απαίσιο «υπείροχον έμμεναι άλλων», που μας άφησαν οι αρχαίοι.
Είμαι εναντίον των βραβείων, γιατί μειώνουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Βραβεύω σημαίνει αναγνωρίζω την αξία κάποιου κατώτερου μου -και κάποτε θα πρέπει να απαλλαγούμε από την συγκατάβαση των μεγάλων. Παίρνω βραβείο σημαίνει παραδέχομαι πνευματικά αφεντικά -και κάποτε θα πρέπει να διώξουμε τα αφεντικά από τη ζωή μας.
Είμαι εναντίον των χρηματικών επιχορηγήσεων. Σιχαίνομαι τους φτωχοπρόδρομους που απλώνουν το χέρι τους για παραδάκι. Οι χορηγίες μεγαλώνουν την μανία μας για διακρίσεις και τη δίψα μας για λεφτά· ξεπουλάνε την ατομική ανεξαρτησία μας.
Είμαι εναντίον των λογοτεχνικών συντάξεων. Προτιμώ να πεθάνω στην ψάθα, παρά να αρμέγω το υπουργείο -κι ας με άρμεξε το κράτος μια ολόκληρη ζωή. Γιατί να με ταΐζει το Δημόσιο επειδή έγραψα μερικά ποιήματα; Και γιατί να αφήσω το Κράτος να χωθεί ακόμη περισσότερο στη ζωή μου;
Είμαι εναντίον των σχέσεων με το κράτος και βρίσκομαι σε διαρκή αντιδικία μαζί του. Ποτέ μου δεν πάτησα σε υπουργείο και το καυχιέμαι. Η μόνη μου εξάρτηση από το κράτος είναι η εφορεία, που με γδέρνει.
Είμαι εναντίον των εφημερίδων. Χαντακώνουν αξίες, ανεβάζουν μηδαμινότητες, προβάλλουν ημετέρους, αποσιωπούν τους απροσκύνητους. Όλα τα μαγειρεύουν, όπως αυτές θέλουν. Δεξιές, αριστερές, κεντρώες -όλες το ίδιο σκατό.
Είμαι εναντίον των κλικών. Προωθούν τους δικούς τους· τους άλλους, όλους τους θάβουν. Όποιοι δεν τους παραδέχονται, καρατομούνται. Κυριαρχούν οι γλύφτηδες και οι τζουτζέδες. Δεν έχω καμμιά αμφιβολία πως το μέλλον ανήκει στα σκουπίδια.
Είμαι εναντίον των κουλτουριάρηδων. Όλα τ’ αμφισβήτησαν, εκτός από τις τρίχες τους. Τους έχω μάθει για καλά. χαλνούν τον κόσμο με την κριτική τους. Όλους τους βγάζουν σκάρτους και πουλημένους. Και μόλις πάρουν το πτυχίο, αμέσως διορίζονται στα υπουργεία· από παντού βυζαίνουν και ο ιδεαλισμός τους ξεφουσκώνει μέσ’ στα βολέματα του κατεστημένου.
Είμαι εναντίον κάθε ιδεολογίας, σε οποιαδήποτε απόχρωση και αν μας την πασέρνουν. Όσο πιο γοητευτικές και προοδευτικές είναι οι ιδέες, τόσο πιο τιποτένια ανθρωπάκια μπορεί να κρύβονται από πίσω τους. Όσο πιο όμορφα τα λόγια τους, τόσο πιο ύποπτα τα έργα τους. Όσο πιο υψηλοί οι στόχοι, τόσο πιο άνοστοι οι στίχοι.
Είμαι, προπάντων, εναντίον κάθε ατομικής φιλοδοξίας, που καθημερινά μας οδηγεί σε μικρούς και μεγάλους συμβιβασμούς. Αν σήμερα κυριαρχούν παραγοντίσκοι και τσανάκια, δεν φταίει μόνο το κωλοχανείο· φταίνε και οι δικές μας παραχωρήσεις και αδυναμίες. Αν πιάστηκε η μέση του οδοκαθαριστή, φταίμε και εμείς που πετάμε το τσιγάρο μας στον δρόμο. Κι αν η λογοτεχνία μας κατάντησε σκάρτη, μήπως δεν φταίει και η δική μας σκαρταδούρα;…]
Περιοδικό «Διαγώνιος» (Τεύχος 1, Ιανουάριος-Απρίλιος, 1979)
Περιοδικό Διαγώνιος
(Λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό περιοδικό της Θεσσαλονίκης.
Εκδότης & διευθυντής: Ντίνος Χριστιανόπουλος. Καλλιτεχνική επιμέλεια: Κάρολος Τσίζεκ. © 1958-1993, Ντίνος Χριστιανόπουλος)
Το πρώτο τεύχος της Διαγωνίου ήταν προϊόν της εργασίας τριών ατόμων: του Ντίνου Χριστιανόπουλου, του Κάρολου Τσίζεκ και του τυπογράφου Νίκου Νικολαΐδη. Αυτή η αγαστή συνεργασία συνεχίστηκε καθόλη τη διάρκεια έκδοσης του περιοδικού διαμορφώνοντας τη φυσιογνωμία του και επεκτάθηκε και στις «Εκδόσεις Διαγώνιος» που ίδρυσε ο Χριστιανόπουλος το 1962 και κυκλοφορούσε έργα των κυριότερων νέων συνεργατών του περιοδικού – όχι μόνο λογοτεχνικά αλλά καλλιτεχνικά και μουσικά.
Μερικοί από τους νέους που πρωτοεμφανίστηκαν στη Διαγώνιο και καθιερώθηκαν ήταν από τους ποιητές ο Νίκος –Αλέξης Ασλάνογλου, ο Βασίλης Καραβίτης, ο Τάσος Κόρφης, από τους πεζογράφους ο Νίκος Καχτίτσης, ο Τόλης Καζαντζής. Την πρώτη εμφάνιση ως κριτικοί εικαστικών τεχνών κάνουν οι Ηλίας Πετρόπουλος, Κάρολος Τσίζεκ, Περικλής Σφυρίδης.
«Η μικρή αυτή έκδοση βγαίνει σα μια διαμαρτυρία ενός νέου, που, επιμένοντας στην πνευματική του ακεραιότητα, κινδυνεύει να μείνει στο περιθώριο. Είναι λυπηρό και αποκαρδιωτικό να βλέπει κανείς ως ποιο σημείο φτάνει η συναλλαγή ανάμεσα στους «πνευματικούς» ανθρώπους. Εκδότες, διευθυντές περιοδικών, καθιερωμένοι λογοτέχνες, ακόμα και δημοσιογράφοι, γυρεύουν και απαιτούν ανταλλάγματα. Κάθε δημοσίευση σε περιοδικό προϋποθέτει πολλές κολακείες, πολλές υποχωρήσεις σε πρόσωπα και ιδεολογίες. Και μέσα σ΄ αυτή την αποπνιχτική ατμόσφαιρα, όσοι αρνούνται κάθε συμβιβασμό, παραμερίζονται από τους φαύλους με τις ελαστικές συνειδήσεις. Βέβαια, εκείνο που τελικά δικαιώνει το έργο μας, είναι μονάχα η ποιότητά του· αλλά πως να βρει απήχηση η δουλειά μας, αν μένει διαρκώς στο συρτάρι; Γι΄ αυτό αποφασίστηκε η έκδοση της Διαγωνίου, με την ελπίδα πως η ατομική αυτή προσπάθεια γρήγορα θα βρει ανταπόκριση, ώστε σιγά-σιγά ν’ αποτελέσει τον πυρήνα ενός περιοδικού νέων.» (Ντίνος Χριστιανόπουλος στο πρώτο τεύχος 1958)
Εκδόσεις Διαγώνιος
Μέχρι και την επανέκδοση της Διαγωνίου το 1965, οι Εκδόσεις Διαγωνίου είχαν εκδώσει έντεκα βιβλία καλύπτοντας την ποίηση την πεζογραφία και τη μελέτη. Οι Εκδόσεις Διαγωνίου δε διέκοψαν τη δραστηριότητά τους αλλά συνέχισαν την εκδοτική τους παρουσία και κατά τη διάρκεια των επόμενων δυο περιόδων, λειτουργώντας συμπληρωματικά στο έργο και την προσπάθεια για ποιότητα της Διαγωνίου.
Η παρουσία των Εκδόσεων Διαγωνίου παρέμεινε δυναμική και μετά την οριστική διακοπή του περιοδικού το 1982 έχοντας κυκλοφορήσει περισσότερους από 100 τίτλους βιβλίων των κυριότερων συνεργατών του περιοδικού.
Διαβάστε ψηφιοποιημένα τεύχη της Διαγωνίου
Εργογραφία
Ι. Ποίηση
• Εποχή των ισχνών αγελάδων. Θεσσαλονίκη, Κοχλίας, 1950.
• Ξένα γόνατα · Ποιήματα 1950-1955. Θεσσαλονίκη, 1957.
• Ανυπεράσπιστος καϋμός · Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1960.
• Ποιήματα 1949-1960. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1962.
• Το κορμί και το σαράκι · Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1964.
• Ποιήματα 1949-1964. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1964.
• Προάστια · Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1969.
• Το κορμί και το μεράκι · Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1970.
• Ποιήματα 1949-1970. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1974.
• Μικρά ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1975.
• Ιστορίες του γλυκού νερού . Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1980.
• Το αιώνιο παράπονο · Ποιήματα και τραγούδια. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1981.
• Νέα ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1981 (και σε δεύτερη έκδοση με τίτλο Νεκρή πιάτσα· Πεζά Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1984).
• Δώδεκα τραγούδια εικονογραφημένα με ξυλογραφίες του Νίκου Νικολαΐδη. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1984.
• Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1986 (δεύτερη έκδοση 1992, τρίτη έκδοση 1998).
• Νεκρή πιάτσα· Νεώτερα ποιήματα (1990-1996). Παιανία, Μπιλιέτο, 1997.
• Το κορμί και το σαράκι · Νεώτερα ποιήματα (1990-1996). Παιανία, Μπιλιέτο, 1997.
• Η πιο βαθιά πληγή. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1998.
• Πεζά ποιήματα. Θεσσαλονική, Ιανός, 2004
• Μικρά ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2004
• Παράξενο, πού βρίσκει το κουράγιο κι ανθίζει. Λευκωσία, Αιγαίον, 2011
ΙΙ. Μελέτες – Παρουσιάσεις – Δοκίμια
• Κάρολος Τσίζεκ · Μια παρουσίαση από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και τον Ηλία Πετρόπουλο. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1959.
• Ιστορική και αισθητική διαμόρφωση του ρεμπέτικου τραγουδιού. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1961.
• Έκθεσις βιβλίων περί Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη, Έκδοση Επιτροπής Πνευματικών Εκδηλώσεων εορτασμού πεντηκοστής επετείου από της απελευθερώσεως της Θεσσαλονίκης, 1962.
• Δοκίμια σειρά πρώτη. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1965.
• Στρατής Δούκας · Μελέτη. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1969.
• Τα γλυπτά της νεώτερης Θεσσαλονίκης (έρευνα με τη συνεργασία του Ι.Βλαχόπουλου και φωτογραφίες του Δημήτρη Τσίτου). Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1969.
• Ο ζωγράφος Γιώργος Παραλής (εισαγωγή – επιλογή έργων). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1971.
• Ο ζωγράφος Στέλιος Μαυρομάτης (εισαγωγή – επιλογή έργων). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1971.
• Στιχάκια του στρατού (σημείωμα – ανθολόγηση). Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ, Διαγώνιος, 1973.
• Τα πρώτα λογοτεχνικά περιοδικά της Θεσσαλονίκης (1921-1924). Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1975.
• Ο ζωγράφος Κάρολος Τσίζεκ (εισαγωγή – ). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1976.
• Ν.Μουτσόπουλος, Αναμνήσεις [Σχέδια] (πρόλογος – επιλογή). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1976.
• Βασίλειος Λαούρδας, Φιλολογικά δοκίμια (εισαγωγή – επιλογή κειμένων). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1977.
• ΑποθήκηΑ’ · Βιβλιοκρισίες. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1978.
• Οι μεταφράσεις του ‘Ύμνου εις την Ελευθερίαν’ του Σολωμού · Βιβλιογραφία – Πληροφορίες Σχόλια. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από τον τόμο Αφιέρωμα στον καθηγητή Λίνο Πολίτη, 1978.
• Μελχιόρ Φρόμμελ · 34 σχέδια (πρόλογος – επιλογή). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1979.
• Λογοτεχνικά βιβλία και περιοδικά που τυπώθηκαν στη Θεσσαλονίκη (1850-1950) · Πρώτη καταγραφή. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ.Διαγώνιος, 1980.
• Ελληνικές εκδόσεις στη Θεσσαλονίκη επί Τουρκοκρατίας (1850-1912) · Πρώτη καταγραφή. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1986.
• Ζωγράφοι της Διαγωνίου (εισαγωγή – επιλογή). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1983.
• Ο Αμπεντίν πασάς και ένα ελληνικό ποίημά του. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από τον πρώτο τόμο της επετηρίδας του κέντρου ιστορίας Θεσσαλονίκης Η Θεσσαλονίκη, 1985.
• Διαγώνιος: Τριάντα χρόνια προσφοράς · Έκθεση τευχών και εκδόσεων του περιοδικού Διαγώνιος (1957-1986). Θεσσαλονίκη, Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, 1986.
• Εναντίον · Τρία κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα και του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Αθήνα, Άγρα, 1986.
• Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη · Προτάσεις για τη μελέτη των καλών τεχνών στη Θεσσαλονίκη. Αθήνα, ανάτυπο από τον τόμο 1ο Συμπόσιο για την τέχνη του Τελλογλείου Ιδρύματος, 1986.
• Η ποίηση στη Θεσσαλονίκη από το 1913 ως το 1940 (μελέτη – ανθολογία – βιβλιογραφία). Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από τον τόμο Η Θεσσαλονίκη μετά το 1912 του κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, 1986.
• Εκατό χρόνια λογοτεχνικού περιοδικού στη Θεσσαλονίκη (1889-1989) · Έκθεση λογοτεχνικών περιοδικών Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη, Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, 1986.
• Φαίδων ο Πολίτης · Ποιήματα (εισαγωγή – επιλογή). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1988.
• Συμπληρώνοντας κενά: Σολωμός – Καβάφης – Καββαδίας – Δούκας – Λαούρδας · Φιλολογικές μελέτες. Αθήνα, Ρόπτρον, 1988.
• Με τέχνη και με πάθος · Δοκίμια. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1989.
• Τα αλαμπουρνέζικα ή η γλώσσα των σημερινών κουλτουριάρηδων · Μια συζήτηση με τον Περικλή Σφυρίδη. Θεσσαλονίκη, Τα τραμάκια, 1990.
• Εισαγωγή στα ρεμπέτικα. Θεσσαλονίκη, 1991.
• Το επ’ εμοί · Δοκίμια. Αθήνα, Μπιλιέτο, 1993.
• Εναντίον · Δοκίμια. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1993.
• Καλλιτεχνικά Θεσσαλονίκης Μελέτες και Σημειώματα, Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2002
• Εναντίον Δοκίμια. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2012
ΙΙΙ. Πεζογραφία
• Η κάτω βόλτα · Διηγήματα. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1963.
• Οι ρεμπέτες του ντουνιά · Μικρά πεζά. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1986.
• Οι προγραμματισμένοι στο χαμό · Ποιήματα Θεσσαλονικέων ποιητών για την καταστροφή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης · Επιλογή. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1990.
• Δώδεκα τραγούδια του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1994.
• Πίσω απ’ την Αγιά Σοφιά, Θεσσαλονίκη, Ιανός, 1997
IV. Μεταφράσεις – Διασκευές
• Εντευκτήριο · Μεταφράσεις ποιημάτων. Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1966.
• Τρία παραμύθια · Σπουδές λαϊκού λόγου (διασκευές). Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος, 1989.
• Το Άγιο Ευαγγέλιο κατά τον Ματθαίο. Αθήνα, Το Ροδακιό, 1997.
• Εντευκτήριο Ι Μεταφράσεις ποιημάτων. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2007
• Εντευκτήριο ΙI Μεταφράσεις ποιημάτων. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2007
• Το Άγιο και Ιερό Ευαγγέλιο κατά τον Ματθαίο Μεταφράσεις, Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2012
Ανθολόγια – Μουσική
• Ανθολόγια Τραγουδιών του Βασίλη Τσιτσάνη, Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2009
• Τα τραγούδια του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Το αιώνιο παράπονο & Με τέχνη και με πάθος, Θεσσαλονίκη, Ιανός, 2012
Μελέτες για την ποίηση του Ντίνου Χριστιανόπουλου σε αυτοτελείς εκδόσεις
• Κίμων Φράιερ, The Poetry of Dinos Christianopoulos: An Introduction. An offprint of «Journal of the Hellenic Diaspora», 1979
• Ελένη Μ. Λαζαρίδου (επιμ.) Ντίνος Χριστιανόπουλος• μικρό πορτραίτο. Θεσσαλονίκη, 1987
• Βασίλης Δημητράκος, Ανοιχτή πληγή ο «Ανυπεράσπιστος καημος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου, δοκίμιο, Παιανία, Μπιλιέτο, 1988
• Περικλής Σφυρίδης, Χριστιανόπουλος-Καβάφης: αποκλίσεις σε βίους παράλληλους. Θεσσαλονίκη, Τα τραμάκια, 1993
• Μαρία Ιατρού, Η «εποχή των ισχνών αγελάδων» του Ντίνου Χριστιανόπουλου: ανίχνευση διακειμενικών σχέσεων. Διατριβή. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Βάνιας, 1996
• Γιώργος Κορδομενίδης (επιμ.) Τιμή στον Ντίνο Χριστιανόπουλο. Θεσσαλονίκη, Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, 1997
• Δημήτρης Κόκορης (εισαγωγή-επιλογή κειμένων), Για τον Χριστιανόπουλο. Κριτικά κείμενα για την ποίησή του. Λευκωσία, Αιγαίον, 2003
• Δημήτρης Κόκορης, «Λόγος γυμνός». Εισαγωγή στο έργο του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Θεσσαλονίκη, Νησίδες, 2011
• Μάριος Κυπαρίσσης-Μώρος, «Πέρα από τις ισχνές αγελάδες». Μελετήματα για την ποίηση του Ντίνου Χριστιανόπουλου. IANOS, 2018
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.)
Επιμέλεια δημοσίευσης Ευμορφία Καλύβα