«Ο Θεός ή η Φύση του Σπινόζα» από Ευμορφία Καλύβα

«Ο Θεός ή η Φύση του Σπινόζα»

«Ο Θεός και ο κόσμος είναι το ίδιο πράγμα. Ο κόσμος μας είναι Θεός ή Φύση. Η συγκεκριμένη θέση οδήγησε τον Σπινόζα στον πανθεϊσμό ή παμψυχισμό και δεν είναι παράξενο το γεγονός ότι στην εποχή του το όνομά του είχε γίνει συνώνυμο της αθεΐας.»

Εν συντομία…

Ένα από τα πρόσωπα που αναδείχθηκε στην Αναγέννηση είναι ο εμβληματικός φιλόσοφος Μπέντο ντε Σπινόζα, ελεύθερο και ανεξάρτητο πνεύμα, μπόρεσε στα χρόνια που έζησε να αναπτύξει πλούσιο συγγραφικό έργο που παραμένει ακόμα και σήμερα επίκαιρο και ζωντανό. Παρά το γεγονός πως έφυγε μικρός σε ηλικία λόγω αρρώστιας, κατάφερε με τις πρωτοπόρες απόψεις του να προκαλέσει την μήνι των σύγχρονών του ως προς τις θεολογικές του πεποιθήσεις. Το εύρος και η σημασία του έργου του Σπινόζα δεν έγιναν πλήρως κατανοητά παρά μόνο χρόνια μετά τον θάνατό του. Θέτοντας τα θεμέλια για τον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα και τη σύγχρονη κριτική της Αγίας Γραφής, περιλαμβανομένων των σύγχρονων αντιλήψεων για το άτομο και, αναμφίβολα, το σύμπαν, θεωρείται ένας από τους μεγάλους ορθολογιστές της φιλοσοφίας του 17ου αιώνα.

Το αριστούργημά του, η μεταθανάτια Ηθική, με το οποίο αντιτάχθηκε στο δυϊσμό πνεύματος-σώματος του Καρτέσιου, του χάρισε την αναγνώριση ως ενός από τους σημαντικότερους διανοητές της Δυτικής φιλοσοφίας. Με την Ηθική ο Σπινόζα έγραψε το τελευταίο αδιαμφισβήτητο αριστούργημα στα Λατινικά, στο οποίο οι εκλεπτυσμένες αντιλήψεις της μεσαιωνικής φιλοσοφίας στρέφονται τελικά ενάντια στον εαυτό τους και καταστρέφονται εντελώς.

Γνώριζε ότι δοκίμαζε τα όρια της ελεύθερης σκέψης. Έγραψε βιβλίο που εισήγαγε τις ιδέες της αμερικανικής και άλλων επαναστάσεων. Τότε, όπως και τώρα, ορισμένοι ένιωθαν να απειλούνται από τις ιδέες του. Κάποιος, πιθανώς μέλος της πορτογαλικής εβραϊκής κοινότητας του Άμστερνταμ προσπάθησε να τον δολοφονήσει. Απέτυχε, αλλά του έσκισε την κάπα. Ο Σπινόζα από τότε φορούσε πάντα τη σκισμένη κάπα, σαν παράσημο ανδρείας και συνέχισε να γράφει για τις επαναστατικές του απόψεις.
Πέθανε στα 44. Πιθανώς υπαίτια ήταν η σκόνη γυαλιού που εισέπνεε όταν τρόχιζε φακούς τηλεσκοπίων.

Διακόσια πενήντα χρόνια μετά, ένας άλλος άνδρας παθιασμένος με το φως επισκέφτηκε το ταπεινό του εργαστήριο, που διατηρήθηκε ως μνημείο της επιρροής της φιλοσοφίας του Σπινόζα. Ο άνθρωπος που είχε ανακαλύψει ένα νέο φυσικό νόμο, συχνά ερωτούνταν αν πιστεύει στο Θεό.
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν απαντούσε:

«Πιστεύω στο Θεό του Σπινόζα, που αποκαλύπτεται στην αρμονία των πάντων».

Ο φιλόσοφος Γκέοργκ Βίλχελμ Φρήντριχ Χέγκελ δήλωσε ότι από όλους τους σύγχρονους φιλοσόφους

«Ή είσαι Σπινοζικός ή δεν είσαι καθόλου φιλόσοφος».

Ο Θεός ή η Φύση του Σπινόζα
με τα λόγια του συγγραφέα του βιβλίου “Conversaciones con mi guía”

«Αυτό που φαντάζομαι είναι ότι, αν υπήρχε ο Θεός, θα σας έλεγε:

“Σταμάτα να προσεύχεσαι και να χτυπιέσαι στο στήθος! Αυτό που θέλω να κάνεις είναι να βγεις έξω στον κόσμο και να χαρείς την ζωή σου. Θέλω να ζεις, να τραγουδάς, ναι χαίρεσαι και να απολαμβάνεις όλα αυτά που έχω φτιάξει για ‘σένα.

Σταμάτα πια να πηγαίνεις σε εκείνους τους μελαγχολικούς, σκοτεινούς και κρύους ναούς που εσύ ο ίδιος κατασκεύασες και λες πως είναι το σπίτι μου. Το σπίτι μου είναι στα βουνά, στα δάση, στα ποτάμια, στις λίμνες, στις θάλασσες. Εκεί είναι που ζω και εκφράζω την αγάπη μου για εσένα.

Σταμάτα να με θεωρείς υπεύθυνο για την μίζερη ζωή σου, εγώ ποτέ δεν σου είπα πως δεν υπήρχε τίποτε κακό σε ‘σένα ή ότι ήσουν αμαρτωλός, ή ότι η σεξουαλικότητα σου ήταν κάτι κακό.

Το σεξ είναι ένα δώρο που σου έχω δώσει με το οποίο μπορείς να εκφράσεις την αγάπη, την έκσταση, την χαρά σου. Έτσι μη με κατηγορείς για όλα αυτά που σε έκαναν να πιστεύεις.

Σταμάτα πια να διαβάζεις υποτιθέμενες αγίες γραφές που δεν έχουν να κάνουν τίποτα με εμένα. Αν δεν μπορείς να με διαβάσεις σε ένα ηλιοβασίλεμα, στην εξοχή, στο βλέμμα των φίλων σου, στα μάτια του παιδιού σου….. Δεν θα με βρεις σε κανένα βιβλίο!

Πίστεψε με και σταμάτα να με ρωτάς. Θα μου πεις πώς να κάνω την δουλειά μου; Σταμάτα να με φοβάσαι τόσο. Εγώ δεν σε κρίνω, δεν σε κριτικάρω, ούτε με ενοχοποιώ, ούτε χαλιέμαι, ούτε τιμωρώ. Εγώ είμαι αγνή αγάπη.

Σταμάτα να μου ζητάς συγχώρεση, δεν υπάρχει τίποτα να συγχωρήσω. Αν εγώ σε έφτιαξα… εγώ σε γέμισα με πάθη, με όρια, με απολαύσεις, με συναισθήματα, με ανάγκες, με ασυνέπειες, με ελεύθερη βούληση. Πως μπορώ να σε συγχωρήσω εάν ανταποκρίνεσαι σε κάτι που εγώ έβαλα μέσα σου; Πως μπορώ να σε τιμωρώ επειδή είσαι αυτό που είσαι, εάν εγώ είμαι αυτός που σε έφτιαξα; Πιστεύεις πως θα μπορούσα να φτιάξω ένα μέρος για να καίω όλους εκείνους τους γιούς μου που συμπεριφέρονται άσχημα, για την υπόλοιπη αιωνιότητα; Τι είδους Θεός θα το έκανε αυτό;

Ξέχνα οποιουδήποτε τύπου εντολή, οποιουδήποτε τύπου νόμο, αυτά είναι κόλπα για να σε μεταχειρίζονται, για να σε ελέγχουν, ώστε μόνο να δημιουργούν τύψεις μέσα σου.

Σεβάσου τους όμοιους σου και μην κάνεις αυτό που δεν θα ήθελες για ‘σένα. Το μόνο που σου ζητάω είναι να προσέξεις την ζωή σου, και η εγρήγορση σου να είναι ο οδηγός σου.

Αγαπημένε μου, αυτή η ζωή δεν είναι μια δοκιμή, ούτε ένα επίπεδο, ούτε ένα βήμα στον δρόμο, ούτε μια πρόβα, ούτε ένα πρελούδιο προς τον παράδεισο. Αυτή η ζωή είναι το μόνο που υπάρχει εδώ και τώρα το μοναδικό που έχεις ανάγκη. Είσαι απόλυτα ελεύθερος για να δημιουργήσεις στην ζωή σου έναν παράδεισο ή μια κόλαση.

Δεν θα μπορούσα να σου πω αν υπάρχει κάτι άλλο μετά από αυτή την ζωή, αλλά μπορώ να σου δώσω μια συμβουλή.

Ζήσε σαν να μην υπήρχα. Ζήσε σαν να ήταν η μοναδική σου ευκαιρία να απολαύσεις, να αγαπήσεις, να υπάρξεις.

Έτσι, αν δεν υπάρχει τίποτα, λοιπόν θα έχεις αξιοποιήσει την ευκαιρία που σου έδωσα. Και αν υπάρχει, να είσαι σίγουρος πως δεν θα σε ρωτήσω αν συμπεριφέρθηκες καλά ή κακά, θα σε ρωτήσω, σου άρεσε; Το διασκέδασες; Τι ήταν αυτό που απόλαυσες περισσότερο; Τι έμαθες;….

Σταμάτα να πιστεύεις σε ‘μένα, πιστεύω σημαίνει υποθέτω, φαντάζομαι, μαντεύω. Εγώ δεν θέλω να πιστεύεις σε ΄μένα, θέλω να με νιώθεις σε ‘σένα. Θέλω να με νιώθεις σε ‘σένα όταν φιλάς την αγαπημένη σου, όταν ντύνεις την κορούλα σου, όταν χαϊδεύεις τον σκύλο σου, όταν κάνεις μπάνιο στην θάλασσα.

Σταμάτα να με επαινείς, τι είδους Θεός εγωλάτρης νομίζεις ότι είμαι; Με κάνει να βαριέμαι όταν με επαινούν, με εκνευρίζει όταν μου εκφράζουν ευγνωμοσύνη. Νιώθεις ευγνώμωνQ Απόδειξε το προσέχοντας εσένα, την υγεία σου, τις σχέσεις σου, τον κόσμο. Νιώθεις ευλογημένος, προικισμένος; Έκφρασε την χαρά σου! Αυτός είναι ο τρόπος να με επαινείς.

Σταμάτα να περιπλέκεις τα πράγματα και να επαναλαμβάνεις σαν παπαγάλος αυτά που σου έμαθαν για ΄μένα.

Το μόνο σίγουρο είναι πως είσαι εδώ, πως είσαι ζωντανός, πως αυτός ο κόσμος είναι γεμάτος θαύματα. Γιατί να ψάχνεις περισσότερα θαύματα; Γιατί τόσες εξηγήσεις;

Μην με ψάχνεις έξω, δεν θα με βρεις. Ψάξε με μέσα… εκεί είμαι, παλλόμενος μέσα σου.”»

Κείμενο από το βιβλίο ” Conversaciones con mi guía ” (σελίδες 126-133) του Anand Dilvar.
(Ο Anand Dílvar είναι το ψευδώνυμο του Μεξικού συγγραφέα Francisco Javier Ángel Real.)
Πηγή: https://hugommcuevas.wordpress.com

Στις 27 Ιουλίου 1656 η συνέλευση της Ταλμούδ Τορά του Άμστερνταμ εξέδωσε το παρακάτω χερέμ (αφορισμό) εναντίον του 23χρονου Σπινόζα.

(Η σύνοδος της Ταλμούδ Τορά εξέδιδε τακτικά μομφές, για μεγάλες και μικρές υποθέσεις, έτσι μια τέτοια ποινή δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο. Όμως η γλώσσα της μομφής για το Σπινόζα είναι ασυνήθιστα σκληρή και δεν εμφανίζεται σε καμία άλλη γνωστή μομφή, που είχε εκδοθεί από την Πορτογαλική Εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ. Δεν δηλώνεται η ακριβής αιτία για την αποβολή του Σπινόζα. Η μομφή αναφέρεται μόνο στις «βδελυρές αιρέσεις που εφάρμοζε και δίδασκε» και στις «αποτρόπαιες πράξεις» του και στις καταθέσεις μαρτύρων. Δεν υπάρχει καμμία καταγραφή τέτοιας κατάθεσης, αλλά φαίνεται ότι υπήρχαν αρκετές πιθανές αιτίες για την έκδοση της μομφής.)

[… Οι Άρχοντες της μα’αμάντ (συνέλευση γερόντων) γνωρίζοντας από καιρό τις κακές ιδέες και πράξεις του Μπαρούχ ντε Εσπινόζα, προσπάθησαν με διάφορα μέσα και υποσχέσεις να τον επαναφέρουν από τον κακό του δρόμο. Αλλά αφού απέτυχαν να τον κάνουν να διορθώσει την ασεβή του πορεία, αντίθετα, λαμβάνοντας καθημερινά όλο και σοβαρότερες πληροφορίες για τις βδελυρές αιρέσεις που εφάρμοζε και δίδασκε και για τις αποτρόπαιες πράξεις του και έχοντας για αυτό πολλούς αξιόπιστους μάρτυρες, πείστηκαν για την αλήθεια της υπόθεσης και, αφού όλα αυτά εξετάστηκαν, αποφάσισαν ότι ο αναφερόμενος Εσπινόζα πρέπει να αφορισθεί και να αποβληθεί από το λαό του Ισραήλ.
Με την απόφαση των αγγέλων και την εντολή των αγίων αφορίζουμε, αποβάλλουμε, καταριόμαστε και αναθεματίζουμε τον Βαρούχ ντε Εσπινόζα με τη συγκατάθεση του Θεού. Ευλογημένος να είναι Εκείνος και με τη συγκατάθεση όλης της Ιεράς Συνόδου, μπροστά σε αυτούς τους ιερούς Παπύρους, με τις 613 εντολές που είναι γραμμένες σ’ αυτούς, με τον αφορισμό, με τον οποίο ο Ιησούς του Ναυή κατέλαβε την Ιεριχώ, με την κατάρα με την οποία ο Ελισαίος καταράστηκε τους νέους και με όλες τις κατάρες, που είναι γραμμένες στο Βιβλίο του Νόμου.
Καταραμένος να είναι τη μέρα και καταραμένος να είναι τη νύχτα,καταραμένος να είναι όταν πλαγιάζει και καταραμένος να είναιόταν σηκώνεται, καταραμένος να είναι όταν βγαίνει και καταραμένος να είναι όταν μπαίνει.
Ο Κύριος δεν θα τον λυπηθεί, o θυμός και η οργή του Κυρίου θα επιπέσει επ’ αυτού και θα του φέρει όλες τις κατάρες, που είναι γραμμένες σε αυτό το βιβλίο, και ο Κύριος θα εξαλείψει το όνομά του κάτω από τον ουρανό και ο Κύριος θα τον απομακρύνει με τον τραυματισμό του από όλες τις φυλές του Ισραήλ με όλες τις κατάρες της διαθήκης, που είναι γραμμένες στο Βιβλίο του Νόμου.
Αλλά εσείς που προσκολλάσθε παρά τω Κυρίω τω Θεώ είσθε όλοι ζωντανοί την ημέρα εκείνη. Διατάζουμε κανείς να μην επικοινωνεί με αυτόν προφορικά ή γραπτά, να μην του δείχνει καμία εύνοια, να μη μένει μαζί του κάτω από την ίδια στέγη ή σε απόσταση τεσσάρων αρσίν από αυτόν και να μη διαβάζει οτιδήποτε γραμμένο από αυτόν.
Ο Αφορισμός του Σπινόζα, 1656. …]

«Να μη χλευάζουμε, να μη θρηνολογούμε, να μην καταφρονούμε, αλλά να κατανοούμε.
Χαρά είναι η μετάβαση από μια μικρότερη σε μια μεγαλύτερη τελειότητα.
Οι ψυχές δε νικιούνται με τα όπλα αλλά με την Αγάπη και τη Γενναιοφροσύνη.
Δεν επιθυμούμε κάτι επειδή το κρίνουμε καλό, αλλά, αντιθέτως,
κρίνουμε κάτι καλό επειδή το επιθυμούμε.
Αισθανόμαστε και βιώνουμε ότι είμαστε αιώνιοι»
(Αφορισμοί του Μπαρούχ Σπινόζα)

Διαβάστε:

Ηθική / Σπινόζα , μετάφρασις Ν. Κουντουριώτου 1913

“Εισαγωγή στη φιλοσοφία του Σπινόζα” της Καθ. Γουδέλη Κυριακής, εκδ. Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα

Επιμέλεια δημοσίευσης Ευμορφία Καλύβα 

Ευμορφία Καλύβα (Ποιήτρια – Γεωλόγος) – Βιογραφία