Μαθήματα Πιάνου (The Piano) - Βάλια Καραμάνου

Μαθήματα Πιάνου (The Piano) (1993)

Τα «Μαθήματα Πιάνου», το ρομαντικό αριστούργημα της Τζέιν Κάμπιον, που εξορύσσει ακατέργαστο ρομαντισμό από τα έγκατα μιας ζοφερής κοινωνίας, της μοναδικής σκηνοθέτιδας που έχει κερδίσει μέχρι σήμερα Χρυσό Φοίνικα, ενώ κέρδισε Όσκαρ και για το σενάριό της.

Ο έρωτας και η δημιουργία καθορίζουν μικρές επαναστάσεις, που όλα μπορούν να τα ανατρέψουν, ακόμη κι όταν έχουν φτάσει στο βυθό της θάλασσας. Η σιωπή που επιλέγει η Άντα είναι η επικοινωνία της απομόνωσης και διαμαρτυρίας και εν τέλει η απάντηση της θέλησης για ζωή και δημιουργία! Η αρχή και το τέλος μιας συμφωνίας, την εποχή που οι άντρες μόνο έχουν το δικαίωμα της ερωτικής διαπραγμάτευσης και την ίδια εποχή που η γυναικεία ποίηση αναζητά την ελεύθερη δημιουργία και επικοινωνία πέρα από κάθε αισθητό όριο.

Μια ταινία κλασικού ρομαντισμού με την υπέροχη μουσική του Μάικλ Νάιμαν και την αξέχαστη ερμηνεία της Χόλι Χάντερ, που κέρδισε τρία Όσκαρ (Πρωτότυπου Σεναρίου, Α’ Γυναικείου και Β’ Γυναικείο ρόλου για την έκπληκτη Άνα Πάκουιν), σε ένα σύνολο 63 κινηματογραφικών βραβείων.

Μαθήματα Πιάνου (The Piano) (1993)

H αυστραλιανή δραματική ταινία παραγωγής 1993 σε σκηνοθεσία και σενάριο της Τζέιν Κάμπιον είναι ένα έργο τέχνης, με την συγκλονιστική μουσική του Μάικλ Νάιμαν να ηχεί στ’ αυτιά του θεατή για μέρες μετά και την μοναδική φωτογραφία του Στιούαρτ Ντράιμπεργκ να δημιουργεί σκηνές που κάλλιστα θα μπορούσαν να είναι πίνακες ζωγραφικής: το πιάνο στην ακτή, κατόπιν βυθισμένο στην θάλασσα, ο βάλτος, τα γυμνά σώματα και τόσες άλλες εικόνες. Η νεοζηλανδή σκηνοθέτης αγγίζει τα όρια του περφεξιονισμού και δίκαια τιμήθηκε με μια σειρά διακρίσεων για το επίτευγμά της: τον Χρυσό Φοίνικα και το βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού στο Φεστιβάλ Καννών, οχτώ υποψηφιότητες για Όσκαρ, μεταξύ των οποίων Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας κερδίζοντας τα βραβεία Πρωτότυπου Σεναρίου, Α’ Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της Χάντερ και Β’ Γυναικείου Ρόλου για την Πάκουιν σε ηλικία μόλις 11 ετών. Η Χάντερ βραβεύτηκε επίσης με BAFTA και Χρυσή Σφαίρα Α’ Γυναικείου Ρόλου. Φυσικά οι συντελεστές του έργου το απογείωσαν στους βασικούς αλλά και δευτερεύοντες ρόλους, αποδίδοντας άκρως ρεαλιστικά κάθε ανθρώπινο συναίσθημα.

Η ιστορία ξεκινά με την εσωτερική φωνή της Άντα Μαγκράθ (Χόλι Χάντερ) από την Σκωτία του 19^ου αιώνα, η οποία είναι μουγγή από έξι ετών, στον ρόλο αφηγητή. Είναι αυτή η εσωτερική παρόρμηση που καθιστά την συγκεκριμένη γυναίκα παθιασμένη, άκρως γοητευτική με ισχυρή θέληση και ένα τεράστιο ταλέντο στο πιάνο. Η γυναίκα μαζί με την μικρή κόρη της Φλόρα (Άννα Πάκουιν) φτάνουν στην Νέα Ζηλανδία προκειμένου να παντρευτεί τον γαιοκτήμονα Άλισον Στιούαρτ (Σαμ Νιλ). Οι σκηνές της αποβίβασης στην φουρτουνιασμένη θάλασσα είναι ένα πραγματικό έργο τέχνης, καθώς διακρίνονται οι φιγούρες με τα μακριά φορέματα εποχής να σέρνονται στην άμμο, ενώ το μεγάλο πιάνο με ουρά εγκαταλείπεται στην ακτή λόγω όγκου (πόσο σουρεαλιστική η εικόνα ενός πιάνου στην αφρισμένη ακτή; )

Η γυναίκα -καταρρακωμένη- φτάνει μετά από μια μεγάλη και κοπιαστική πορεία μέσα από τον άγριο βάλτο με τα γυμνά κλαδιά των δέντρων και την πηχτή λάσπη στο νέο της σπιτικό με την συνοδεία ντόπιων ιθαγενών Μαορί (ένα ακόμα όμορφο έθνικ στοιχείο). Μάλιστα, ο βάλτος θεωρείται «στοιχειωμένος», μια και είναι παλιό νεκροταφείο των Μαορί, ένας εύστοχος υπαινιγμός που συνάδει με τα χλωμά και απόκοσμα πρόσωπα της Άντα και της Φλόρας. Ο γαιοκτήμονας Άλισον, αν και είναι σχετικά υπομονετικός μαζί της, μένει αδιάφορος και απόμακρος και δεν μπορεί να προσφέρει στην Άντα την πολυπόθητη ευτυχία, μια και την ανάγκασε από την αρχή να εγκαταλείψει το μόνο πράγμα που την έκανε να εκφράζεται, το πιάνο της. Όπως αναφέρει μια άλλη γυναίκα αργότερα,

«η Άντα είναι ένα παράξενο πλάσμα που παίζει παράξενα, γιατί μέσα από την μουσική μιλά».

Όσο αγέλαστη και απόμακρη είναι λοιπόν η Άντα στην νέα της ζωή, τόσο γοητευτική φαντάζει στα μάτια των αντρών γύρω της που ικετεύουν την αγάπη της με πρώτο τον σύζυγό της και κατόπιν τον Μπέινς (Χάρβεϊ Καϊτέλ), φίλο του Άλισον. Με μοναδικό διερμηνέα και συντροφιά της την κόρη της Φλόρα, η Άντα καταφέρνει να πείσει τον άγριο και μοναχικά πρωτόγονο Μπέινς να τις οδηγήσει ως την ακτή, όπου περνούν όλη την ημέρα παίζοντας πιάνο (μια από τις ωραιότερες σκηνές του έργου). Ο Μπέινς μαγεμένος αποφασίζει να φέρει το πιάνο στο σπίτι του και να της ζητήσει να του παραδώσει μαθήματα μουσικής. Βέβαια, ο σκοπός του είναι απώτερος: από την πρώτη στιγμή αγαπά παράφορα την παράξενη αυτή γυναίκα και μαγεύεται από το παίξιμό της, μια και είναι η μόνη στιγμή που το πρόσωπό της και όλο της το σώμα εκδηλώνει συναισθήματα ευτυχίας και ηδονής. Η Άντα, όπως είναι φυσικό, ξαναβρίσκει ένα μέρος του χαμένου της εαυτού μέσα από το παίξιμό της, αλλά σύντομα θα βρεθεί να συνάπτει μια εκβιαστική συμφωνία: ο Μπέινς της επιτρέπει να παίζει καθημερινά πιάνο, αρκεί να τον αφήνει να κάνει σεξουαλικές κινήσεις πάνω της. Η γυναίκα αρχικά δέχεται απρόθυμα, αλλά σταδιακά τον ερωτεύεται ή αποκτά έναν σύμμαχο προς την σωματική και ψυχική απελευθέρωσή της. Και μόνο ο τρόπος που πετά τα ρούχα της για να μείνει γυμνή απέναντί του αποτελεί προσπάθεια απελευθέρωσης από τους περιορισμούς της. Η προσέγγιση του Μπέινς, όπως όλες οι ερωτικές σκηνές του έργου, είναι άκρως ρεαλιστική με τα σώματα ολόγυμνα στον φακό, αλλά ταυτόχρονα ευλαβική, καθώς τα φιλιά και τα αγγίγματα των εραστών μοιάζουν περισσότερο με ιεροτελεστία. Οι ερωτικές συνευρέσεις μέσα στην καλύβα έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το μουντό εξωτερικό τοπίο, καθώς τα σώματα αποδίδουν θερμότητα στο ξύλινο ζεστό σκηνικό με την κατακόκκινη ξηλωμένη κουρτίνα του κρεβατιού ολόγυρα. Υπάρχουν λεπτομέρειες, όπως το άγγιγμα του Μπέινς κάτω από το πιάνο, ενώ εκείνη παίζει, σε μια μικρή τρύπα της κάλτσας της, που αποδίδουν εύστοχα την ερωτική φόρτιση μέσα από την γυναικεία οξυδερκή ματιά της σκηνοθέτιδας.

Απρόθυμος συνεργός στην παράνομη αυτή σχέση αρχικά είναι η μικρή Φλόρα, άλλη μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ηρωίδα. Μια μικρή νεράιδα, που φορά παντού τα χριστουγεννιάτικα φτερά της, σε κάθε λασπώδη γωνιά του αφιλόξενου βάλτου. Γρήγορα όμως θα εναντιωθεί στην νέα κατάσταση, καθώς οι δυο εραστές την αποκλείουν από τις ιδιωτικές συναντήσεις τους. Εκείνη, νιώθοντας ότι χάνει την μητέρα της αλλά και τον πατριό της, αντιδρά συχνά βίαια ή εχθρικά. Χαρακτηριστική είναι η συμπεριφορά της προς τον σκύλο της, που αρχικά τον χτυπά με ένα ραβδί και τον αναγκάζει να βγει στην βροχή και κατόπιν τον αγκαλιάζει γεμάτη τύψεις και τρυφερότητα. Με τον ίδιο τρόπο θα προδώσει κατόπιν την μητέρα της, παραδίδοντας έναν ραβασάκι με το «σ’ αγαπώ» χαραγμένο σε μια χορδή πιάνου στον πατριό της παρά στον Μπέινς, όπου την είχε στείλει κρυφά η μητέρα της. Μάλιστα, όταν αυτός θα την ρωτήσει που είναι η Άντα, η ίδια απαντά: «Στην κόλαση!». Ωστόσο, κατόπιν καταρρακώνεται από την σκληρή τιμωρία της γυναίκας.

Ας γυρίσουμε όμως ξανά στο παράνομο και ευτυχισμένο ζευγάρι. Όσο εκδηλωτική είναι πλέον η Άντα στον Μπέινς, τόσο παραμένει απόμακρη και ψυχρή απέναντι στον σύζυγό της. Ο ίδιος δεν αργεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει, μια και τα μαθήματα πιάνου έχουν πλέον τελειώσει και η γυναίκα του συνεχίζει να πηγαίνει στο καλύβι του φίλου του. Μέσα από τις ξύλινες χαραμάδες παρακολουθεί κρυφά μία από τις πιο τολμηρές ερωτικές σκηνές του έργου, ενώ κατόπιν ακολουθεί το κυνηγητό της γυναίκας του στον βάλτο, μια άλλη μνημειώδης σκηνή γεμάτη αγωνία και απόγνωση. Τα ζεστά χρώματα της καλύβας εναλλάσσονται με την μουντή λάσπη του βάλτου και έρχονται σε αντίθεση με τα αφρισμένα κύματα της ακτής. Η Άντα τελικά καταλήγει έγκλειστη στο σπίτι και τιμωρημένη από τον σύζυγό της. Συνεχίζει ωστόσο ν’ αγαπά τον εραστή της παράφορα. ¨Όταν μάλιστα μαθαίνει πως εκείνος ετοιμάζεται να φύγει, επιστρατεύει την σαγήνη των μαγικών της δαχτύλων που θωπεύουν βασανιστικά τον άντρα της, χωρίς ωστόσο να του επιτρέπει να την αγγίξει. Εκείνος, συνεπαρμένος, την αφήνει ελεύθερη με αποτέλεσμα να της δώσει την ευκαιρία να τον προδώσει ξανά με το σημείωμα αγάπης προς τον Μπέινς, που προαναφέρθηκε. Αυτήν την φορά, ο Άλιστον φτάνει στα όριά του και η εκδίκησή του είναι σκληρή: σε μια απίστευτη σκηνή αρπάζει την Άντα και με το τσεκούρι κόβει το δάχτυλό της μπροστά στα μάτια της κόρης της, το οποίο στέλνει -μέσω της έντρομης Φλόρας ξανά- στον Μπέινς ως προειδοποίηση για να μείνει μακριά της. Κι ενώ ο Άλιστον, μέσα από μια εξαιρετική ερμηνεία, λατρεύει και μισεί την Άντα καταφέρνει ν’ ακούσει τελικά αυτήν την μυστηριώδη εσωτερική φωνή της που τον εκλιπαρεί να την αφήσει ελεύθερη. Παρότι λοιπόν ο άντρας μπαίνει στο καλύβι του Μπέινς με σκοπό να τον πυροβολήσει, τελικά τους αφήνει να φύγουν μακριά του για να σβήσει κάθε ίχνος από την σπαρακτική αυτή ιστορία. Να ξεχαστούν οι δυο ξένες γυναίκες που δεν ενσωματώθηκαν ποτέ στον κόσμο του, όπως τα στοιχειά του βάλτου.

Η ταινία τελειώνει με μια ακόμα σκηνή του ζευγαριού μαζί με την Φλόρα μέσα στην βάρκα, με το δεμένο πιάνο, να απομακρύνονται από την ακτή. Τότε η Άντα ζητά ξαφνικά να πετάξουν το πιάνο στην θάλασσα. Έκπληκτοι όλοι παρατηρούν το πιάνο να βυθίζεται στον μπλέ βυθό μαζί με την Άντα που επίτηδες έμπλεξε το πόδι της στα σχοινιά του. Η εικόνα της γυναίκας με τα απλωμένα φουρό να βυθίζεται μαζί με το πιάνο στην θάλασσα είναι μια από τις πιο συγκλονιστικές της ταινίας, σωστό σουρεαλιστικό αριστούργημα. Την τελευταία στιγμή όμως, η εσωτερική της φωνή την τραβά προς τα πάνω με την θέληση να ζήσει ερωτευμένη με τον αγαπημένο της. Η Άντα είναι πια ευτυχισμένη, παίζει πιάνο με το πρόσθετο σιδερένιο της δάχτυλο και κάνει τις πρώτες της προσπάθειες να μιλήσει.

Το ποιητικό αυτό έργο, αφού έχει παρασύρει τον θεατή στον απόλυτη μοναξιά της σιωπής, κατόπιν στην υπέρτατη ηδονή και μετά στο μίσος της εκδίκησης, νιώθοντας κάθε πτυχή της απελπισίας των εμπλεκόμενων στο ερωτικό αυτό τρίγωνο χωρίς ίχνος μελοδραματισμού, καταλήγει στο υπέροχο ποίημα του Thomas Hood, που έρχεται ως επιστέγασμα μέσα από την εσωτερική φωνή της Άντα:

»There is a silence where has been no sound
There is a silence where no sound may be…
In the cold grave-under the deep, deep sea…»

Η εξαίσια μουσική πλαισιώνει τους στίχους, ενώ η ταινία κλείνει με την εικόνα του πιάνου στον ήρεμο βυθό της θάλασσας, στην αφετηρία δηλαδή του ταξιδιού του.

Βάλια Καραμάνου

Το Μαθήματα Πιάνου (αγγλικά: The Piano) είναι αυστραλιανή δραματική ταινία παραγωγής 1993 σε σκηνοθεσία και σενάριο της Τζέιν Κάμπιον. Πρωταγωνιστούν οι Χόλι Χάντερ στο ρόλο της Άντα, Χάρβεϊ Καϊτέλ στο ρόλο του Μπέινς, Σαμ Νιλ στο ρόλο του Άλιστερ και Άννα Πάκουιν στο ρόλο της Φλόρα. Τη μουσική της ταινίας έγραψε ο Μάικλ Νάιμαν.
Η ταινία κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους της Νέας Ζηλανδίας στις 5 Αυγούστου 1993 και στις Ηνωμένες Πολιτείες στις 12 Νοεμβρίου 1993.
Αποδείχθηκε τεράστια καλλιτεχνική επιτυχία, αποσπώντας πολλές υποψηφιότητες και βραβεία.
Κέρδισε το Χρυσό Φοίνικα και το βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού στο Φεστιβάλ Καννών, έλαβε 8 υποψηφιότητες για Όσκαρ, μεταξύ των οποίων Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας κερδίζοντας τα βραβεία Πρωτότυπου Σεναρίου, Α’ Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της Χάντερ και Β’ Γυναικείου Ρόλου για την Πάκουιν.
Η Χάντερ βραβεύτηκε επίσης με BAFTA και Χρυσή Σφαίρα Α’ Γυναικείου Ρόλου.
Η επιλογή ηθοποιού για το ρόλο της Άντα ήταν μια δύσκολη διαδικασία. Η Σιγκούρνι Γουίβερ ήταν η πρώτη επιλογή της Τζέιν Κάμπιον, αλλά τον απέρριψε καθώς η Γουίβερ έκανε ένα διάλειμμα από την υποκριτική εκείνο το διάστημα. Η Τζένιφερ Τζέισον Λι θεωρήθηκε πιθανή για το ρόλο, αλλά δεν μπορούσε να συναντηθεί με την Κάμπιον για να διαβάσει το σενάριο λόγω άλλων επαγγελματικών υποχρεώσεων. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ συναντήθηκε με την Κάμπιον και αργότερα δήλωσε ότι μετάνιωσε που δεν έδωσε μάχη για να πάρει το ρόλο.
Η επιλογή για το ρόλο της Φλόρα ξεκίνησε αφού η Χόλι Χάντερ πήρε το ρόλο της Άντα. Έγινε μια σειρά ανοιχτών ακροάσεων για κορίτσια από 9 μέχρι 13 ετών, εστιάζοντας σε κορίτσια που ήταν πιο κοντά σε ύψος ώστε να μοιάζουν πιστευτά σαν την κόρη της Άντα.

Πηγή: https://www.myfilm.gr

Silence

There is a silence where hath been no sound,
There is a silence where no sound may be,
In the cold grave—under the deep deep sea,
Or in wide desert where no life is found,
Which hath been mute, and still must sleep profound;
No voice is hush’d—no life treads silently,
But clouds and cloudy shadows wander free.
That never spoke, over the idle ground:
But in green ruins, in the desolate walls
Of antique palaces, where Man hath been,
Though the dun fox, or wild hyæna, calls,
And owls, that flit continually between,
Shriek to the echo, and the low winds moan,—
There the true Silence is, self-conscious and alone.

Thomas Hood

Πηγή: “Silence” Thomas Hood

Eπιμέλεια δημοσίευσης Ευμορφία Καλύβα

Μαθήματα Πιάνου (The Piano) (1993)

Πληροφορίες:
Παραγωγή: Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία, Γαλλία, ΗΠΑ (1993)
Σκηνοθεσία: Τζέιν Κάμπιον
Σενάριο: Τζέιν Κάμπιον
Ηθοποιοί: Χόλι Χάντερ, Άννα Πάκουιν, Χάρβεϊ Καϊτέλ, Σαμ Νιλ
Φωτογραφία: Στιούαρτ Ντράιμπουργ
Μουσική: Μάικλ Νάιμαν
Μοντάζ: Βερόνικα Τζάνετ
Διάρκεια: 121′