Ρέκβιεμ για ένα όνειρο του Ντάρεν Αρονόφσκι - Βάλια Καραμάνου

Requiem for a Dream (2000)
Ρέκβιεμ για ένα όνειρο του Ντάρεν Αρονόφσκι

από τη Βάλια Καραμάνου

Ακολουθεί το «Requiem for a Dream» μετά το Αmerican Dream («Fight Club», «American Beauty», «American Psyco»), η ταινία σταθμός του Ντάρεν Αρονόφσκι, όπου εμμονές και αδυναμίες πάνε μαζί στον επικήδειο του αυτοκαταστροφικού και άδοξου ονείρου. Μια επώδυνη, ενοχλητική και βίαιη πραγματικότητα που στόχευε να χτυπήσει το αμερικάνικο πακέτο, τηλεόραση, κατανάλωση, αποτυχία, κατάθλιψη και κάτω από το δέρμα του εθισμού, της εξάρτησης και της παρανοιας των ναρκωτικών να αποκαλύψει λάθος προσδοκίες και ψεύτικα όνειρα.Με τη δεξιοτεχνία του Αρονόφσκι στα κοντινά πλάνα της βιωματικής εμπειρίας, τα γκρο-πλάνα και τις τεχνικές του μοντάζ, έρχεται η μουσική του Κλιντ Μάνσελ ως το επιστέγασμα της κατάρρευσης μιας ιδανικά πλασμένης ουτοπίας. Σε έναν αποκαλυπτικό ρεαλισμό, με κατανόηση στον εγκλωβισμό και όχι απαραίτητα με happy end, μια ταινία που σε κρατά στην οθόνη σε κάθε πλάνο.

Το «Requiem for a Dream» είναι ένα ψυχολογικό θρίλερ αμερικανικής παραγωγής που κυκλοφόρησε στις 2/10/2000 και αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά της ομώνυμης νουβέλας του 1978. Η νουβέλα γράφτηκε από τον Χιούμπερτ Σέλμπι ενώ την κινηματογραφική μεταφορά σκηνοθετεί ο Ντάρεν Αρονόφσκι και πρωταγωνιστούν οι Έλεν Μπέρστιν, Τζάρεντ Λίτο, Τζένιφερ Κόνελι και Μάρλον Γουέιανς. Η ταινία προβλήθηκε εκτός συναγωνισμού στο Φεστιβάλ των Καννών και έλαβε θετικές κριτικές με την κυκλοφορία του στις ΗΠΑ. Η Μπέρστιν μάλιστα ήταν υποψήφια για βραβείο Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου για την παράσταση της.

Ο Αρονόφσκι κηδεύει το αμερικανικό όνειρο της οικογενειακής ευτυχίας και της κοινωνικής καταξίωσης, ενσαρκώνοντας με την εξαιρετική σκηνοθεσία του διάφορες μορφές εθισμού και μονομανίας που φτάνουν ως την ολοκληρωτική αποδόμηση της ανθρώπινης προσωπικότητας και αξιοπρέπειας. Ο ρυθμός της ταινίας είναι δυνατός και η ένταση κλιμακώνεται αλύπητα ενδεδυμένη με την εξαιρετική μουσική του Κλιντ Μάνσελ και την φωτογραφία του Μάθιου Λιμπάτικ.

Η ιστορία αρχίζει με τον νεαρό Χάρι Γκόλντφαρμπ (Τζάρεντ Λέτο) και τον φίλο του Τάιρον “Τάι” Σι Λοβ (Μάρλον Γουέιανς) να κλέβουν την τηλεόραση της μητέρας του πρώτου, Σάρα Γκόλντφαρμπ (Έλεν Μπέρστιν), προκειμένου να την αφήσουν ενέχυρο και να αγοράσουν λίγη ηρωίνη. Κατευθείαν λοιπόν ο θεατής εισάγεται στον κόσμο των εθισμών, μόνο που τότε βρίσκονται ακόμα σε αρχικό στάδιο και οι ήρωες διατηρούν τις καλές προθέσεις τους.

Ο Χάρι αγαπά την μητέρα του, τους φίλους του και κυρίως την κοπέλα του Μάριον Σίλβερ (Τζένιφερ Κόνελι), με την οποία ονειρεύονται ένα κοινό μέλλον. Προκειμένου βέβαια να γίνει αυτό εφικτό στρέφονται προ το εμπόριο ναρκωτικών διεισδύοντας σε μια κόλαση. Σταδιακά χάνουν τα χρήματά τους, εξαθλιώνονται και οδηγούνται στην καταστροφή: ο Χάρι χάνει το χέρι του από σηψαιμία, λόγω των αλλεπάλληλων τρυπημάτων στις φλέβες του, ο Τάι φυλακίζεται, ενώ η Μάριον οδηγείται στην πορνεία προσφέροντας άγριο σεξ σόου σε πλούσιους πελάτες. Παράλληλα, παρουσιάζεται η αντίστοιχη πορεία της μεσόκοπης Σάρας, που έχει αδυναμία στον γιο της Χάρι, αλλά είναι εξαρτημένη με την σειρά της από τα γλυκά και την τηλεόραση. Ιδιαίτερα από ένα συγκεκριμένο τηλεοπτικό σόου που την κρατά καθηλωμένη καθημερινά στην πολυθρόνα της και ονειρεύεται κάποτε να βρεθεί στο πλατό του.

Η πορεία προς την άβυσσο ξεκινά από μια πρόσκληση να συμμετάσχει σε αυτήν ακριβώς την εκπομπή. Η απίστευτη χαρά της γυναίκας την οδηγεί στο χτίσιμο της τέλειας εικόνας της για εκείνη την ιδιαίτερη βραδιά: θα φορά το κατακόκκινο φόρεμα με τα χρυσά παπούτσια που φορούσε κατά την αποφοίτηση του γιου της δίπλα στον σύζυγό της, στα χρόνια της ευτυχίας, και θα έχει ασορτί μαλλιά. Βάφει τα μαλλιά της λοιπόν, που βγαίνουν μια αστεία απομίμηση πορφυρού χρώματος, και προσπαθεί να χωρέσει στο κόκκινο φόρεμα χάνοντας κάποια κιλά. Η εικόνα αυτή, το κόκκινο φόρεμα γίνονται η νέα της βασανιστική εμμονή και – καθώς δεν μπορεί να ξεφορτωθεί τα παραπανίσια κιλά, λόγω βουλιμικής εξάρτησης από την σοκολάτα- καταφεύγει στην χρήση ύποπτων χαπιών. Με τον καιρό, η Σάρα αδυνατίζει, αλλά ταυτόχρονα χάνει το μυαλό της. Απόλυτα εξαρτημένη από τις χημικές αυτές ουσίες διακόπτει την σχέση της με την πραγματικότητα και βρίσκεται κουρελιασμένη και σε κατάστασης ντελιρίου να τριγυρνά στους δρόμους με σκοπό να φτάσει στο πολυπόθητο σόου. Η γυναίκα καταλήγει έγκλειστη σε φρενοκομείο, να υφίσταται αλλεπάλληλα ηλεκτροσόκ, έχοντας ψευδαισθήσεις πως βρίσκεται στο πολυπόθητο τηλεοπτικό πλατό.

Η ταινία ξεκινά με κάποια στοιχεία τραγικής ειρωνείας και χιούμορ διακωμωδώντας με αυτόν τον τρόπο τα αμερικανικά συμβατικά ιδεώδη, αλλά καταλήγει να σοκάρει τον θεατή με την ωμότητα και την τραγικότητά της. Ιδού μερικά εξαίσια σκηνοθετικά τρικ του Αρονόφσκι που επιτυγχάνουν αυτή την αποδόμηση της ανθρώπινης ύπαρξης:

Το έργο χωρίζεται σε ενότητες, σύμφωνα με τις εποχές, ξεκινώντας από το σχετικά πιο ανάλαφρο καλοκαίρι διαγράφοντας έναν μαρτυρικό κύκλο για να καταλήξει στην απόλυτη κόλαση του επόμενου καλοκαιριού βήμα προς βήμα.
Συχνά το φιλμ προβάλλεται σε γρήγορη κίνηση με επαναλαμβανόμενα μοτίβα για να τονιστεί η επαναληπτικότητα του εθισμού και της μονομανίας: για παράδειγμα οι σκηνές του τρυπήματος με ηρωίνη και το πάτημα του τηλεκοντρόλ από την Σάρα με την έναρξη του τηλεοπτικού σόου.
Η κάμερα συχνά είναι φορητή, με κοντινό πλάνο στα πρόσωπα των ηρώων, όταν εκείνα βιώνουν τον υπέρτατο πόνο και την εξαθλίωση: για παράδειγμα όταν η Μάριον υποκύπτει στις σεξουαλικές ορέξεις «βαρόνων» του υπόκοσμου και κυρίως το αμέσως μετά (ο εμετός της, η απόγνωση). Συχνά υπάρχουν παραμορφώσεις στον φακό προκειμένου να αποδοθεί το θολωμένο μυαλό των ηρώων, όπως της Σάρας.
Διπλά πλάνα, παράλληλες ιστορίες: στο πρώτο κομμάτι της ταινίας έχουμε το πλάνο της Σάρας με τον Χάρι, καθώς της παίρνει την τηλεόραση και εκείνη κλείνεται στο δωμάτιό της και κατόπιν τον Χάρι με την Μάριον που είναι γυμνοί και ερωτευμένοι στο κρεβάτι. Είναι μαζί και ωστόσο διαχωρίζονται από το διπλό κάδρο, από όσα τους καταστρέφουν μεταφορικά. Κατόπιν, αρχίζει η παράλληλη προβολή της καταστροφικής πορείας όλων των ηρώων με κορύφωση το απάνθρωπο ηλεκτροσόκ της Σάρας, την φυλάκιση του Τάι, τον αποτρόπαιο ακρωτηριασμό του Χάρι και το σόου της παρά φύσιν σεξουαλικής πράξης με επώδυνα βοηθήματα από την Μάριον για τους πελάτες της.
Η μουσική επιτείνει το σοκ του θεατή στις πιο σκληρές εικόνες δίνοντας ρυθμό και δραματική ένταση στις παραπάνω σκηνές.
Στο φινάλε όλοι οι ήρωες καταλήγουν άδεια κελύφη ξαπλωμένοι και απόλυτα χαμένοι σε εμβρυική στάση: ο Τάι στο κρεβάτι της φυλακής, η Σάρα σε αυτό του φρενοκομείου, ο Χάρι στο αντίστοιχο του νοσοκομείου και η Μάριον σωριασμένη στον καναπέ της με τα χαρτονομίσματα κουβαριασμένα στην χούφτα της.

Ο Αρονόφσκι έχει θάψει και έχει κηδέψει το αμερικανικό όνειρο με τον πιο ανελέητο τρόπο, ξεγυμνώνοντας τις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης ψυχής και του διαταραγμένου μυαλού. Κάπου εκεί κεντρίζει και τους δικούς μας φόβους, τις προσωπικές μας παράνοιες και εμμονές και μας κόβει τα γόνατα. Στο φινάλε καταλήγουμε να ψελλίζουμε τα λόγια της Σάρας ξέπνοοι, γνωρίζοντας την ματαιότητά τους:

«Θεέ μου, δεν μπορεί να μου συμβαίνει αυτό
και αν συμβαίνει
ας πάνε όλα καλά στο τέλος…»

Το συγκεκριμένο soundtrack, σήμα κατατεθέν της ταινίας “Ρέκβιεμ για ένα Όνειρο” του Ντάρεν Αρονόφσκ, ένα από τα πιο δημοφιλή μουσικά κομμάτια, που υπογράφει τη σύνθεση ο Κλιντ Μάνσελ, συγκλονίζει και 20 χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας παραμένει απίστευτα δυναμικό και υπέροχο. Το ερμήνευσαν οι Kronos Quartet σε ένα βίντεο με αφορμή την επέτειο των 20 χρόνων από την ημέρα που κυκλοφόρησε η ταινία, το 2020 με μάσκες.
Συνεχίζει να είναι πέρα για πέρα συγκλονιστικό και αδιαμφισβήτητα αξίζει να το ακούσει κανείς.