«Στην άκρη του βράχου» – Αλκυόνη Παπαδάκη
Λογογραφία συναισθημάτων – Ευμορφία Καλύβα
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Η Αλκυόνη Παπαδάκη, αναμφίβολα έχει κερδίσει το αναγνωστικό κοινό μέσα από όλη την συγγραφική της πορεία. Τα λογοτεχνικά της έργα είναι σύγχρονα. Διακρίνονται από μια δική της, άλλοτε λυρική κι άλλοτε δεινή γραφή, μέσα από την οποία αναζητά πρότυπα και μας διδάσκει. Αναλύει, συνθέτει, αγωνιά και δημιουργεί τους ήρωες που διδάσκουν με το ήθος τους. Αφενός μεν, με έναν πατέρα δάσκαλο, η Αλκυόνη Παπαδάκη αναζητά το δίδαγμα της ζωής που θα κάνει τον κόσμο καλύτερο από χθες, και με μια ονειροπόλα μητέρα αφετέρου, που την εμπότισε με τη γλυκύτητα του λυρισμού και της γραφής που γέρνει προς το πεζόμορφο ποίημα.
«Στην άκρη του βράχου» είναι ένα κοινωνικό μυθιστόρημα εμπνευσμένο από αληθινά γεγονότα και ταυτόχρονα μια ιστορία που αναδεικνύει τον αγώνα για τη ζωή, τον έρωτα, τη φιλία και τις ανθρώπινες αξίες. Το νέο μυθιστόρημα της Αλκυόνης Παπαδάκη, είναι γραμμένο με ένταση στην αμεσότητα και στην αναπαράσταση, και πραγματεύεται κυρίως, μεταξύ άλλων, την ενδοοικογενειακή βία. Η ενδοοικογενειακή βία είναι “παιχνίδι” ανωτερότητας και άσκησης εξουσίας. Ο θύτης επιβάλλει με κάθε τρόπο την ανωτερότητά του στο θύμα.
Στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή Στρατή Μαράντη, έρχεται ένα θέμα καθόλα συνηθισμένο μα όχι κοινότοπο. Άλυτο ακόμη και στις μέρες μας και πολλές φορές συγκεκαλυμμένο στο εσωτερικό περιβάλλον κεκλεισμένων των θυρών κάθε οικογενειακού περιβάλλοντος.
Η Αλκυόνη Παπαδάκη επιδιώκει να επικαιροποιήσει το ζήτημα ως ζήτημα και όχι ως μια μεμονωμένη περίπτωση. Και το καταφέρνει. Πιάνει το θέμα από όλες τις πλευρές του. Είναι από τις περιπτώσεις που ο πρωταρχικός στόχος του συγγραφέα είναι μια μεγάλη ιδέα και όχι η συγγραφή ενός ακόμη έργου. Και η μεγάλη ιδέα της κας Παπαδάκη εδώ είναι διατυπωμένη εξαρχής από την ίδια: «Και η κόλαση έχει όμορφα τοπία, φτάνει να μπορείς να τα δεις».
«Και η κόλαση έχει όμορφα τοπία, φτάνει να μπορείς να τα δεις».
Η αναζήτηση του «ωραίου» είναι η σανίδα σωτηρίας που ανατροφοδοτεί την εσωτερική δύναμη κι αυτό είναι τρόπος ζωής σε όσους θέλουν να φύγουν από τον καθημερινό βάλτο και τη μιζέρια. Η δύναμη και η επιθυμία του απεγκλωβισμού είναι αυτές που μεγεθύνουν την λεπτομέρεια και η στοργικότητα που πηγάζει ως αντανάκλαση είναι το φυτώριο της θεραπευτικής αγάπης.
⨀ Κοινωνικό ζήτημα:
Η αμεσότητα της περιγραφής, της πραγματικής ιστορίας που συγκίνησε την Αλκυόνη Παπαδάκη και την έκανε μυθιστόρημα, μας φέρνει σε χρόνο παρόντα, φέρνει το χρόνο του Στρατή σε παρούσες συνθήκες. Έτσι ο αναγνώστης διαπιστώνει αλήθειες που ακούγονται ίσως και στην διπλανή πόρτα της πολυκατοικία του. Αλήθειες που μας συγκινούν και μας προβληματίζουν. «Υπάρχουν ακόμη και σήμερα αυτά;» μονολογούμε στη δημόσια συζήτηση.
Όμως χωρίς περιστροφές, η γρήγορη αφήγηση μας φέρνει μπροστά στα γεγονότα, σα να τα βλέπουμε να διαδραματίζονται εδώ. Η συγγραφέας ζει στη σύγχρονη κοινωνία, επηρεάζεται και εξεγείρεται με όσα συναντά! Μέσα από το έργο της αυτό καταφέρνει να μας επιφορτίζει με μια προσωπική ευθύνη για τέτοιου είδους ζητήματα, που σίγουρα ο καθένας έχει ακούσει δίπλα του. Και τότε πάλι μονολογούμε: «τι κάνω εγώ, τι κάνουμε εμείς, μένουμε αδρανείς παρατηρητές;».
Τα ποσοστά βίας μέσα στην οικογένεια δείχνουν να αυξάνονται τα τελευταία χρόνια, σαν αποτέλεσμα και των δύσκολων κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών που βιώνουμε. Στην ελληνική κοινωνία τροχοπέδη στην εξομάλυνση των φαινομένων βίας αποτελεί η δομή της ελληνικής οικογένειας, η οποία λειτουργεί βάσει της αρχής «τα εν οίκω μη εν δήμω», όπου τα θύματα λόγω ενοχής και ενδεχόμενης ντροπής που βιώνουν δεν αποκαλύπτουν τη βία που υφίστανται.
Από την άλλη ο λαϊκισμός των μικρών κοινωνιών, κάτι που βιώνεται ακόμη στην ελληνική κοινωνία, κάνει το θέμα να μην είναι ένα δημόσιο κοινωνικό ζήτημα, αλλά ένα εσωτερικό και προσωπικό του κάθε θύματος.
Η κοινωνία κρίνει από τη μια, παραβλέπει όμως πως η ενδοοικογενειακή βία θα φέρει με τη σειρά της κοινωνική βία, και από την άλλη είναι ένας επιπλέον αρνητικός παράγοντας στην προσωπική προσπάθεια του ήδη επιφορτισμένου διπόλου θύτη-θύμα.
⨀ Διαιώνιση: Θύμα – Θύτης κ.ο.κ
Τα συναισθήματα και οι ρόλοι ανάμεσα στο θύτη και το θύμα εμπλέκονται, εξαρτώνται και εν τέλει διαιωνίζονται μέσα από την εναλλαγή αυτή. Σε αυτό έχουν ευθύνη όλοι οι παρατηρητές του φαινομένου. Είτε είναι θύτης, είτε θύμα, είτε κοινωνικός περίγυρος.
Οι επιπτώσεις της βίας διαταράσσουν την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη ενός παιδιού. Η ενδοοικογενειακή βία παρεμποδίζει την ελευθερία, προκαλεί φόβο και μπορεί να επηρεάσει τραυματικά την ανάπτυξη και την προσωπικότητα του παιδιού. Δυσκολεύεται το παιδί να εμπιστευτεί τους γύρω του με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να δημιουργήσει και να διατηρήσει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, νιώθει ανάξιο να το φροντίσουν ή να το αγαπήσουν γεγονός που συμβάλει στην χαμηλή αυτοεκτίμηση και τη χαμηλή αυτοεικόνα.
Οι επιπτώσεις της βίας έχουν συνέπειες ακόμη και μακροπρόθεσμα και είναι πιθανόν να δημιουργήσουν έναν ενήλικα με σοβαρά προβλήματα ψυχοπαθολογίας.
Επιπρόσθετα, ένας κακοποιητικός γονέας μαθαίνει στο παιδί του μέσω της μίμησης ότι η βίαιη και επιθετική συμπεριφορά είναι ένας «φυσιολογικός» τρόπος επίλυσης συγκρούσεων. Έτσι, το παιδί μεγαλώνοντας έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να ασκήσει το ίδιο βία ή ακόμη να δέχεται βία υιοθετώντας μια στάση αποδοχής της βίας και την πεποίθηση ότι το θύμα αξίζει αυτά που παθαίνει.
⨀ Παυλάρας: Θύμα – Θύτης
Με την εκφραστική της δεινότητα η συγγραφέας απενοχοποιεί τον Παυλάρα ως θύτη, μέσα από τον πρότερο παιδικό του βίο. Φαινομενικά ο Παυλάρας είναι θύτης, στην πραγματικότητα όμως είναι πρώτα το θύμα. Είναι θύμα των γονέων του. Του στέρησαν την ηρεμία, και τον εγκλώβισαν σε δικά τους αδιέξοδα. Δεν υπήρξε χώρος στην παιδικότητα και στα ζωηρά νεανικά όνειρα.
Η άσκηση βίας, ως μέσο πίεσης, εκφοβισμού ή ως συνήθης τρόπος αλληλεπίδρασης συχνά από-ενοχοποιείται από τον θύτη, στο σημείο που δε συνειδητοποιεί το μη φυσιολογικό της συμπεριφοράς του και των επιπτώσεών της. Αυτό είναι πιθανόν αν ο ίδιος υπήρξε θύμα ή μάρτυρας, δέκτης συναισθηματικής και σωματικής βίας στο στενό του περιβάλλον ως παιδί, οπότε η από-ενοχοποίηση της αχαρακτήριστης αυτής συμπεριφοράς ξεκίνησε από τότε.
Τα ίδια αυτά όρια είναι δυσδιάκριτα όχι μόνον από την πλευρά του θύτη. Σε αυτό συμβάλλουν και τα άλλα μέλη της οικογένειας αλλά και τα ίδια τα θύματα, που αφενός κρατάνε μυστικά τα γεγονότα και από την άλλη δικαιολογούν προσωρινά τον θύτη, και αποδεχόμενοι τις «αιτιολογήσεις» που μηχανεύεται ο ίδιος.
Μοιραία λοιπόν, το αλλοτινό θύμα θα μάθει να επαναλαμβάνει τη βία και στην ώριμη ζωή του. Είναι εξαιρετικά σπάνιο ο άνθρωπος που χρησιμοποιεί βία στα μέλη της οικογένειάς του να παραδεχθεί τη συμπεριφορά του αναλαμβάνοντας την αντίστοιχη ευθύνη. Ο Παυλάρας είναι η περίπτωση του θύτη που δεν αποδέχεται το αχαρακτήριστο της πράξης του και δεν θα το αποδεχτεί ποτέ. Ήταν θύμα έγινε θύτης και παρέμεινε θύτης.
⨀ Στρατής (Θύμα – Θύτης) – Σμαράγδα (Θύμα)
Η Σμαράγδα, μητέρα-θύμα της βίας χάνει την οντότητά της ως πρόσωπο και μετατρέπεται ως έναν ήρωα που καθαγιάζεται μέσα από την απρόσωπη μορφή της αυτοθυσίας για χάρη του παιδιού της. Από την πλευρά του θύματος υπάρχει συναισθηματική εμπλοκή, αίσθημα παγίδευσης, εξάρτηση ψυχολογική και υλική. Η συνδρομή του θύματος είναι αναγκαία συνθήκη για τη διαιώνιση του κύκλου της ενδοοικογενειακής βίας.
Ο Στρατής και η μητέρα του είναι οι βιοπαλαιστές της ζωής, που δε λυγίζουν στα χτυπήματα. Εύχονται καθημερινά να αλλάξει η ρότα της ζωής τους.
Το παιδί φορτώνεται μια ευθύνη που δεν του αναλογεί. Να προστατέψει την αδύναμη μητέρα του αλλά η αδυναμία λόγω της ηλικίας τού προκαλεί θυμό, παράπονο, απογοήτευση, ανασφάλεια. Δεν είναι ο ρόλος του παιδιού να φροντίζει τον γονιό. Οι γονείς στα μάτια του παιδιού φαίνονται αδύναμοι – ανίκανοι να διευθετήσουν τα του οίκου τους. Ο γιος καταλήγει να είναι «θύμα» και «θύτης» και δυστυχώς μαθαίνει ότι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες, είναι να υιοθετεί ανάλογα με τις συνθήκες, άλλοτε το ρόλο του θύματος και άλλοτε το ρόλο του θύτη.
⨀ Θύμα – Θύτης – Ελευθερία
Είναι η υπομονή και η προσπάθεια θαυμαστή, να βρει το μικρό κρυμμένο άνθος των βράχων αφού πρώτα μετεωριστεί ανάμεσα στην παραίτηση και την αιματηρή αναρρίχηση της επιστροφής, στη δημιουργία ενός νέου κόσμου, αυτού της αγνής ομορφιάς που δίνει την φωτεινή αχτίδα, την ελπίδα της ύπαρξης.
Η συγγραφέας φτάνει να μας κάνει συμπαθή τον Στρατή θύτη πια, μέσα από εναλλαγές συναισθημάτων που καταλήγουν τελικά στην αποδοχή και συμπάθεια.
Ο θύτης- εντέλει Στρατής, γίνεται ένα θαυμαστό πρόσωπο όταν μέσα από τις αράδες που γράφει στο ημερολόγιό του αποκαλύπτεται το πρόσωπο που θα τεθεί σε αυτοδιάθεση ώστε να θεραπευτούν οι πρότερες πληγές.
Μέσα σε αυτό λυτρώνεται, καταθέτει τις μύχιες σκέψεις του και τον αγώνα που κάνει για να σταθεί στα πόδια του.
Είναι η πίστη στο όνειρο εκείνο, ενός καλύτερου και ανθρωπινότερου κόσμου, μέσα στον οποίο δίνουμε αγάπη για να πάρουμε αγάπη. Κι ακόμη περισσότερο δίνουμε αγάπη δίχως να περιμένουμε τίποτα. Είναι θαυμαστή η δύναμη της ψυχής του μικρού Στρατή- θύμα, να ορθώσει το ανάστημά του. Δεν ήταν επιλογή του όλη η τραγικότητα κάτω από την οποία μεγάλωσε. Δεν παραδίδει τα όπλα της ζωής του, ακόμα και τις στιγμές που μοιάζει να λυγίζει. Γιατί βαθιά μέσα στην ψυχή του, έχει αρετή και τόλμη, δύναμη θέληση και συναισθήματα. Στόχος του είναι να σπουδάσει και να ζήσει μία ζωή μακριά από τη μαυρίλα και το φόβο που βιώνει. Είναι η δύναμη της ψυχής που αντλείται από την πίστη και την υπομονή για έναν κόσμο αγάπης που μπορεί να επουλώσει τις πληγές. Η δύναμή του να δώσει άλλοθι, εκεί που ο πόνος γιγαντώνεται, είναι εκεί που οι πληγές θα γεμίσουν με την γλυκύτητα της αγάπης. Τότε συμβαίνουν οι αλλαγές.
Το «ηθικό δίδαγμα» της Αλκυόνης Παπαδάκη στο βιβλίο αυτό βρίσκεται στην εαυτό αναζήτηση κι επούλωση των πληγών μας με τι άλλο από αγάπη. Το φορτίο του καθενός στη ζωή είναι ο δικός του σταυρός. Όσο περισσότερη αγάπη έχει πάρει στα παιδικά του χρόνια τόσο ελαφραίνει αυτό το φορτίο. Γιαυτό πρέπει να προσπαθήσουμε όλοι μαζί ως κοινωνικό σύνολο.
Είναι η υπομονή και η προσπάθεια θαυμαστή, να βρει το μικρό κρυμμένο άνθος των βράχων αφού πρώτα μετεωριστεί ανάμεσα στην παραίτηση και την αιματηρή αναρρίχηση της επιστροφής, στη δημιουργία ενός νέου κόσμου, αυτού της αγνής ομορφιάς που δίνει την φωτεινή αχτίδα, την ελπίδα της ύπαρξης.
Η δύναμη όμως της ψυχής που έχει ο καθένας, είναι αυτό που θα ενεργοποιηθεί στη συνάντησή του με την άκρη του βράχου. Πρέπει να διαλέξει να κοιτάξει τον γκρεμό ή την αιματηρή πάλη της αναζήτησης ενός εξυγιασμένου κόσμου από την μόλυνση της βίας. Δεν έχει πάντα σημασία πως έφτασε να παλεύει κάποιος γκρεμισμένος.Όπως και να έφτασε, οφείλει με πίστη να ψάξει να αγωνιστεί και να ανακαλύψει αυτό που ονειρεύτηκε.
Όπως είπε η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κ. Ξένη Δημητρίου: «Όταν μια γυναίκα κακοποιείται, γεννιέται ένας ανήλικος παραβάτης. Όταν ένα παιδί κακοποιείται, πεθαίνει ο πολιτισμός».
Όταν μια γυναίκα κακοποιείται, γεννιέται ένας ανήλικος παραβάτης.
Όταν ένα παιδί κακοποιείται, πεθαίνει ο πολιτισμός.
Ευμορφία Καλύβα (Ποιήτρια-Γεωλόγος)
(Λίγα λόγια για το βιβλίο της Αλκυόνης Παπαδάκη «Στην άκρη του βράχου»,
από την παρουσίαση στις 4 Οκτωβρίου 2019, Πολυχώρος «ΠΟΛΙΣ»
θεατρική & μουσική σκηνή, Μαρίνου Αντύπα 62-66 Ν.Ηράκλειο Αττικής).