Τα τρία χρώματα του Κριστόφ Κισλόφσκι
από τη Βάλια Καραμάνου
Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα
Η αναζήτηση της ψυχής, της αγάπης και τα ιδανικά που ήθελε ο Κριστόφ Κισλόφσκι να εξετάσει πώς υλοποιούνται και τι σημαίνουν σήμερα. Η λύτρωση από τα βάσανα της ύπαρξης, η επίτευξη συναισθηματικής και ηθικής ισορροπίας, τόσο εσωτερικής όσο και εξωτερικής.
«Αυτό που προσπαθώ να συλλάβω είναι… ίσως η ψυχή.
Σε κάθε περίπτωση, μία αλήθεια που εγώ ο ίδιος δεν έχω βρει.
Ίσως τον χρόνο που κυλάει και δεν αιχμαλωτίζεται ποτέ».
Κριστόφ Κισλόφσκι
Η τριλογία του Κισλόφσκι «Τρία χρώματα» (1993-4) θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα κινηματογραφικά αριστουργήματα και το κύκνειο άσμα του σκηνοθέτη. Αποτελείται από τις ταινίες Μπλε, Λευκή και Κόκκινη, τα χρώματα δηλαδή της γαλλικής σημαίας, που αντανακλούν τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης: το μπλε συμβολίζει την ελευθερία, το λευκό την ισότητα και το κόκκινο την αδελφοσύνη. Το σενάριο και των τριών γράφτηκε από τον ίδιο τον σκηνοθέτη, σε συνεργασία με τον Κριστόφ Πισίεβιτς, ενώ την μουσική συνέθεσε ο Ζμπίγκνιεφ Πρέισνερ.
Η Μπλε ταινία (1993)
Πότε ένας άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος; Όταν τα χάνει όλα και αναγκάζεται ν’ αρχίσει ξανά από την αρχή, όσο μεγάλο και να είναι το κόστος. Η Ζουλί ντε Κουρσύ (Ζυλιέτ Μπινός) μέσα σε μια μόνο στιγμή χάνει τα πάντα σε ένα τροχαίο, όπου σκοτώνονται ο άντρας της – διάσημος μουσικοσυνθέτης- και η μικρή της κόρη Άννα. Η ευτυχία της γυναίκας μεμιάς ανατρέπεται και καλείται να συνεχίσει να ζει. Γεμάτη θυμό -ίσως ακριβώς γιατί η ίδια επέζησε και δεν τόλμησε να ολοκληρώσει την απόπειρα αυτοκτονίας της- πετά από το σπίτι τα πράγματα των νεκρών, αδειάζει το μπλε δωμάτιο της κόρης της, ξεφορτώνεται τις ημιτελείς μουσικές συνθέσεις του άντρα της και βάζει την άρρωστη μητέρα της σε γηροκομείο. Η ίδια μετακομίζει σ’ ένα διαμέρισμα, άγνωστη ανάμεσα σε ξένους και μόνη.
Τα μπλε σκηνικά και οι ψυχρές σχεδόν μεταφυσικές αντανακλάσεις κυριαρχούν σε κάθε κινηματογραφικό καρέ κάνοντας την αίσθηση της απώλειας ακόμα πιο ισχυρή. Κάθε εκκρεμότητα του παρελθόντος, που την πονά, οφείλει να ταχτοποιηθεί. Ακόμα και εκείνος ο μουσικός συνεργάτης του άντρα της που ήταν ανέκαθεν κρυφά ερωτευμένος μαζί της. Κάνει έρωτα μαζί του πάνω στο στρώμα, ό,τι απέμεινε από το σπίτι της και το πρωί εξαφανίζεται. «Τα πήραν όλα, μόνο το στρώμα έμεινε!» είναι οι μοναδικές αμφίσημες λέξεις που θα του πει.
Στο νέο της σπίτι υπάρχει ένα μπλε μεγάλο κρεμαστό διακοσμητικό (το μόνο ενθύμιο από το δωμάτιο της κόρης της) και η ίδια κολυμπά καθημερινά σε μια μπλε πισίνα όπου εκτονώνεται, χωρίς ωστόσο να έχει καταφέρει ακόμα να εκδηλώσει τον πόνο της. Αρνείται τα πάντα, ακόμα και τον σταυρό του άντρα της, που βρήκε ένα αγόρι στον τόπο του δυστυχήματος, καθώς η ίδια λέει στην μητέρα της: «Δεν θέλω αγάπες, φιλίες, όλα είναι παγίδα», «φοβάμαι!».
Ο πόνος της μεγαλώνει όταν ανακαλύπτει στο διαμέρισμά της μια ποντικίνα με τα νεογέννητα παιδιά της, που συμβολίζουν την χαμένη της κόρη. Μια και αδυνατεί ν’ αλλάξει σπίτι άμεσα, αναγκάζεται ν’ αφήσει ελεύθερη μια αφηνιασμένη γάτα μέσα στο διαμέρισμα για να πετύχει την εξολόθρευσή τους. Είναι η στιγμή που η Ζουλί Βινιώ πλέον (το πατρικό της όνομα) ξεσπά και κλαίει απαρηγόρητη στην πισίνα, όπου την βρίσκει η νεαρή γειτόνισσά της.
Στην αγκαλιά αυτής της νεαρής πόρνης θα αφήσει ελεύθερα επιτέλους τα δάκρυά της, ενώ μεταξύ τους θα γεννηθεί μια αληθινή φιλία με αμοιβαία στήριξη. Η ουσιαστική στιγμή της απελευθέρωσης όμως ξεκινά όταν μαθαίνει η Ζουλί για την ύπαρξη της εγκύου ερωμένης του άντρα της, την οποία επιδιώκει να συναντήσει. Έκτοτε, όλα παίρνουν την θέση τους: η Ζουλί αποφασίζει να χαρίσει το σπίτι και το όνομα του άντρα της στο αγέννητο παιδί αυτής της γυναίκας, ενώ η ίδια συνεχίζει με τον εραστή της την ολοκλήρωση της υπέροχης μουσικής σύνθεσης του νεκρού συζύγου.
Όλα τελειώνουν με τον ύμνο της Αγάπης του Αποστόλου Παύλου, που αποδίδεται χορωδιακά μέσα από μπλε σκηνικά, όπου όλοι οι συντελεστές βρίσκουν την προσωπική τους λύτρωση. Το ίδιο και η Ζουλί που ξεσπά σε δάκρυα στην αγκαλιά του εραστή της.
Imdb της ταινίας Τρία χρώματα: Η μπλε ταινία (1993)
Τρία χρώματα: Η μπλε ταινία (1993) – Trailer
Zbigniew Preisner Trois Couleurs Bleu OST 1993
Η Λευκή ταινία (1994)
«Πού είναι η ισότητα;» αναφωνεί ο Κάρολ (Ζμπίνιου Ζαμαλόφσκι) στην αίθουσα δικαστηρίου, όπου εκδικάζεται το διαζύγιό του. Μάλλον πουθενά, μια και η γυναίκα του Ντομινίκ (Ζιλί Ντελπί) δηλώνει σκληρά πως δεν την ικανοποιεί σεξουαλικά, δεν τον αγαπά πλέον και τον πετά άφραγκο έξω από το σπίτι και το κομμωτήριό τους. Ωστόσο, εκείνος την ποθεί όσο ποτέ, την εκλιπαρεί να τον δεχτεί πίσω και την παρακολουθεί από μακριά, ακόμα και όταν εκείνη τον υποβάλει στο μαρτύριο να ακούσει από το τηλέφωνο τον οργασμό της με κάποιον άλλον άντρα.
Ο Κάρολ συνεχίζει να ζητιανεύει όχι μόνο την αγάπη της, αλλά και την τροφή του παίζοντας μουσική με μια…χτένα στο μετρό! Μάλλον τελικά υπάρχει μια ισότητα ανάμεσα στον πόνο, στις ενοχές, στην αγάπη και στο μίσος ή στην αιώνια διαμάχη υπεροχής ανάμεσα στα δύο φύλα με κατάληξη συνήθως την εκούσια υποταγή του ενός στο πάθος του άλλου. Έτσι και σε αυτήν την ταινία ντυμένη στο εκτυφλωτικό λευκό χρώμα, ξετυλίγεται ένας τέτοιος «πόλεμος» με κωμικά σημεία και συμβολισμούς: από την πρώτη σκηνή ένα περιστέρι κουτσουλά το πέτο του πρωταγωνιστή, ως «καλό» σημάδι, ενώ όλα εκτυλίσσονται καταστροφικά για εκείνον.
Επίσης, τα εργαλεία της δουλειάς του -όπως οι χτένες- γίνονται ένα κωμικοτραγικό μέσο για την επαιτεία. Ακόμα και το ολόλευκο μαρμάρινο γυναικείο κεφάλι που κοσμεί το δωμάτιο του Κάρολ στο πατρικό του, αποτελεί φτηνό υποκατάστατο του αντικειμένου του πόθου του και σύμβολο της απόρριψής του από αυτό. Ο απόλυτος εξευτελισμός όμως- κι ένα ακόμα κωμικό στοιχείο- είναι η μεταφορά του Κάρολ μέσα σε μια βαλίτσα ώστε να μπει κρυφά στο αεροπλάνο για την πατρίδα του την Πολωνία, ακολουθώντας τον Μικολάι – έναν συμπατριώτη του που γνώρισε στο μετρό και του πρότεινε μια παράδοξη «εργασία»: να τον σκοτώσει έναντι αδρής αμοιβής.
Η Πολωνία, χιονισμένη και εκτυφλωτικά λευκή μέσα από την φωτογραφίατου Έντουαρντ Κλοσίνσκι , θα αντιστρέψει την πορεία του ήρωα, που θα βρει ξανά την οικογένειά του, την οικονομική του ευμάρεια και έναν νέο φίλο στο πρόσωπο του Μικολάι. Ωστόσο, τίποτα δεν μπορεί να ανακόψει την αγάπη του για την Ντομινίκ και γι’ αυτό οδηγείται στην έσχατη πράξη, να σκηνοθετήσει τον θάνατό του αφήνοντας την γυναίκα του μοναδική κληρονόμο.
Πράγματι, η Ντομινίκ θα επιστρέψει στην Πολωνία για να τον θρηνήσει με συντριβή. Ο Κάρολ όμως την ίδια νύχτα της αποκαλύπτεται και της κάνει έρωτα όπως παλιά, αλλά το πρωί θα εξαφανιστεί (ως μέρος της απόλυτης εκδίκησής του). Η Ντομινίκ τον αναζητά με αγωνία, αλλά καταλήγει φυλακισμένη για τον «φόνο» του. Η ταινία τελειώνει με τον Κάρολ να την παρακολουθεί για άλλη μια φορά από το προαύλιο της φυλακής και εκείνη με την νοηματική του υποδηλώνει από μακριά την απόλυτη αγάπη της.
Τα δάκρυα ευτυχίας του Κάρολ κλείνουν την ταινία, μια και έχει νικήσει και ταυτόχρονα νικηθεί σε αυτόν τον «πόλεμο» πάθους μέχρι τελικής πτώσεως. Ολόκληρη η λευκή ταινία «ντύνεται» με την εμβληματική μουσική του Ζμπίγκνιεφ Πρέισνερ, ενώ το σενάριο υπογράφουν ο ίδιος ο σκηνοθέτης σε συνεργασία με τον Κριστόφ Πισίεβιτς.
Imdb της ταινίας Τρία χρώματα: Η λευκή ταινία (1994)
Τρία χρώματα: Η λευκή ταινία (1994) – Trailer
Η Κόκκινη ταινία (1994)
Ή αλλιώς ο κατακόκκινος επίλογος της τριλογίας, που μιλά για την αδελφότητα, την σύνδεση μεταξύ φαινομενικά άσχετων ή αντίθετων ανθρώπων και την πολυπλοκότητα της Μοίρας. Η Έβελιν (Ιρέν Ζακόμπ) και ο Αγκουστίν είναι δυο νέοι που μένουν στην ίδια γειτονιά και ζουν παράλληλα χωρίς να γνωρίζονται, έχοντας ωστόσο κοινά σημεία: και οι δυο αισθάνονται ερωτευμένοι μέσα σε μια σχέση που τελικά θα τους προδώσει, η κοπέλα είναι μοντέλο και ο νέος φοιτητής Νομικής και έχει έναν σκύλο. Η Μοίρα θα φέρει μπροστά στο αυτοκίνητο της Έβελιν ένα λυκόσκυλο, την Ρίτα, που θα χτυπήσει ελαφρά και θα την περιθάλψει, μια και ο ιδιοκτήτης του ο Ζόζεφ, δείχνει παντελώς αδιάφορος για την ύπαρξή του. Αρχικά, η σχέση ανάμεσα στην Έβελιν και τον Ζόζεφ, τον συνταξιούχο δικαστή, είναι μάλλον εχθρική, ιδιαίτερα όταν εκείνη ανακαλύπτει την βασική του ενασχόληση που είναι η υποκλοπή των τηλεφωνικών γραμμών της γειτονιάς του.
Ο ιδιόρρυθμος αυτός άντρας ζει μέσα από τις ζωές των άλλων δείχνοντας μισανθρωπία: «Δεν θέλω τίποτα», δηλώνει, «Δεν ξέρω αν ήμουν με τους καλούς ή τους κακούς (στα δικαστήρια), εδώ σχηματίζω καλύτερη άποψη». Μέσα σε αυτήν την παράξενη αλυσίδα εμπλέκεται και ο φοιτητής, μια και είναι και αυτός θύμα υποκλοπής των ερωτικών του συνομιλιών με την κοπέλα του, η οποία όμως τον απατά όπως διαπιστώνει ο Ζόζεφ. Όταν μετά από μια λεκτική σύγκρουση, ο δικαστής καταδίδει τον ίδιο του τον εαυτό για την παράνομη δράση του και δέχεται πίσω την έγκυο σκυλίτσα του, η εχθρικότητα ανάμεσα σε αυτόν και την Έβελιν μετατρέπεται σε βαθιά φιλία.
Εκείνος βρίσκεται δίπλα της στα γκαλά μόδας, μια και ο φίλος της την απογοητεύει, και σταδιακά ανοίγεται και αποκαλύπτει το βαθύ τραύμα του από την προδοσία της αγαπημένης του κάμποσα χρόνια πριν. Όσο προχωρά η ταινία ο φοιτητής διάγει μάλλον παράλληλη πορεία με τον δικαστή, μια και ζει και ο ίδιος την προδοσία με παρόμοιο τρόπο (πιάνει επ’ αυτοφώρω την αγαπημένη του με τον εραστή της στο κρεβάτι), εγκαταλείπει προσωρινά τον σκύλο του μέσα στην απελπισία του και απομονώνεται από όλους πληγωμένος. Ακόμα και πριν συμβούν αυτά, μια μικρή λεπτομέρεια τους ενώνει: το τυχαίο άνοιγμα ενός βιβλίου στον δρόμο από το οποίο έπεσε θέμα των εξετάσεών τους στην Νομική.
Όλοι οι ήρωες ενώνονται αρμονικά στις αντανακλάσεις του κόκκινου: κόκκινα έπιπλα, επιγραφές στους δρόμους, κόκκινο φόντο στην διαφήμιση της τσίχλας όπου πρωταγωνιστεί η Έβελιν, κλπ. Και όχι μόνο αυτό, αλλά υπάρχουν σκηνές, όπως αυτή της γριάς που με δυσκολία βάζει ένα μπουκάλι στον κάδο ανακύκλωσης, που υπάρχουν σε ολόκληρη την τριλογία.
Όταν τελικά η κοπέλα αναχωρεί για λίγο προκειμένου να επισκεφτεί τους γονείς της στην Αγγλία, ζητά από τον Ζόζεφ να της φυλάξει ένα από τα κουταβάκια της Ρίτας. Στο ίδιο φέρι μποτ επιβαίνει και ο φοιτητής με τον σκύλο του. Η Μοίρα όμως τους επιφυλάσσει ένα ακόμα τραγικό συμβάν: το πλοίο τους ναυαγεί και μοναδικοί διασωθέντες είναι οι εφτά ήρωες της τριλογίας, η Ζουλί Βινιώ, ο Ολιβιέ Μπενουά, ο Κάρολ Καρόλ, η Ντομινίκ Βιντάλ, ο Αγκουστίν Μπρουνέρ και η Βαλεντίν Ντουσάλ.
Με τον τρόπο αυτό επισφραγίζεται ο συνδετικός κρίκος μεταξύ όλων των ηρώων σε μια αίσθηση κοινής αδερφοσύνης, όποια υποθετική πορεία και να ακολουθήσει ο καθένας. Η ταινία κλείνει με τον Ζόζεφ να παρακολουθεί το συμβάν από την τηλεόραση κρατώντας αγκαλιά το κουτάβι που πιθανόν θ’ αντικαταστήσει το πνιγμένο, αν ποτέ βρεθούν μαζί η ΈΒελιν και ο Αγκουστίν, ενώ το τελευταίο πλάνο είναι η εικόνα της βρεγμένης Έβελιν προφίλ να κοιτάζει με φρίκη μέσα σε κόκκινο φόντο, μια εικόνα πανομοιότυπη με την διαφημιστική καμπάνια στην οποία πρωταγωνιστούσε.
Imdb της ταινίας Τρία χρώματα: Η κόκκινη ταινία (1994)
Τρία Χρώματα: Η Κόκκινη Ταινία – Trailer
Το «κύκνειο άσμα» του Κισλόφσκι (μια και πέθανε πρόωρα το 1996 σε ηλικία μόλις 55 ετών κατά τη διάρκεια επέμβασης ανοιχτής καρδιάς) μαρτυρά με μεγάλη δεξιοτεχνία την εναγώνια αναζήτηση του ανθρώπου για την λύτρωση από την υπαρξιακή αγωνία και βέβαια την αγάπη, μέσα από κάθε είδους τυχαία ή μοιραία αντιξοότητα. Οι ταινίες του, χωρίς να διαθέτουν πολλά τεχνικά μέσα, ξεχειλίζουν από πλούτο συναισθημάτων από το πιο βαθύ πένθος μέχρι την ευτυχία μέσα από την οξυδερκή και άκρως διεισδυτική του ματιά.
Όπως σημειώνει ο Μιχάλης Δημόπουλος σ’ ένα κείμενο του: «Οι ταινίες του Krzysztof Kieślowski είναι υποδείγματα μιας τέχνης που επιμένει να αναζητά, εκατό χρόνια μετά τη γέννησή της, την υπαρξιακή της δικαίωση και το ρίγος της χαμένης αθωότητας. Αποδεικνύει πως μπορεί να υπάρχει, και κυρίως να λειτουργεί, η περιπέτεια του βλέμματος, για τους ανθρώπους και τα διλήμματά τους».
Eπιμέλεια δημοσίευσης Ευμορφία Καλύβα